Цяга да мора: Паўночны марскі шлях
Беларускія ўлады актывізуюць намаганні па павелічэнні магутнасці ўсходняга экспартнага партала – з выхадам на Сусветны акіян. У фокусе цікавасці – развіццё Паўночнага марскога шляху, якія выклікаюць прыхільнасць прыкметнымі, але зусім не відавочнымі перспектывамі развіцця. Чым гэты “шлях” напоўнены ўсяго больш – эканамічнымі разлікамі ці прапагандысцкімі жаданнямі?
27 красавіка прадстаўнікі мінтрансаў Беларусі і Расіі абмеркавалі ў Маскве пытанні развіцця транспартных зносін паміж краінамі. У прыватнасці, разглядаліся далейшыя крокі па выкананні некаторых пунктаў плана мерапрыемстваў асноўных напрамкаў рэалізацыі палажэнняў дагавора аб стварэнні Саюзнай дзяржавы на 2024-2026 гады. Ні публічных падвядзенняў вынікаў, ні гучных анонсаў зроблена не было, і гэтае руціннае мерапрыемства ў прынцыпе не ўяўляла б сабой цікавасці, калі б не кантэкст: Мінск актывізуе намаганні па павелічэнні магутнасці ўсходняга экспартнага партала (з выхадам на Атлантыку і Ціхі акіян).
Адмыслова адзначым, што пытанні ўласна беларускага экспарту – як у грашовым, так і ў фізічным выражэнні – не праблематызуюцца і нават не ставяцца. Па змаўчанні прымаецца, што рост устойлівы, непазбежны і нават няўхільны.
Нядаўна беларускі прэм’ер-міністр Раман Галоўчанка заявіў, што нарошчванне супрацоўніцтва з Расіяй незваротнае нават у выпадку аслаблення заходніх санкцый. Дзякуючы партовай інфраструктуры РФ, сказаў ён, Беларусь можа свабодна перапраўляць свае тавары па Ціхім і Атлантычным акіянах. Ну а з атрыманнем доступу да Паўночнага марскога шляху (ПМШ) з'яўляецца магчымасць вольнага выхаду ў сусветны акіян, незалежна ад таго, як будуць развівацца падзеі вакол, напрыклад, Балтыйскага мора. Не зусім зразумела, што цяпер маецца на ўвазе пад “атрыманнем доступу”, у якім Расія Беларусі асабліва ніколі не адмаўляла і санкцый не накладала.
22 красавіка было падпісана пагадненне аб будаўніцтве ў Мурманскай вобласці беларускага тэрмінала для перавалкі грузаў. Прадугледжваецца, што комплекс пачне работу ў 2028 годзе. Беларускія ўлады разлічваюць, што пры дапамозе незамярзальнага расійскага порта змогуць дадаткова перавальваць на экспарт дзясяткі мільёнаў тон грузаў прама праз згаданую ПМШ. “Зразумела, інвестыцыі ў гэты праект будуць вельмі вялікімі”, – не хаваючы радасці канстатаваў губернатар расійскага рэгіёну Андрэй Чыбіс.
У той жа дзень губернатар Архангельскай вобласці Аляксандр Цыбульскі падчас сустрэчы з беларускім дыктатарам заявіў аб гатоўнасці даць Паўночны партовы шлях для перавалкі беларускіх экспартных грузаў. А. Лукашэнка, у сваю чаргу, заявіў аб зацікаўленасці Мінска ў засваенні ХМД праз Архангельск. Аналагічнымі заявамі абодва паказаныя персанажа абмяняліся яшчэ ў верасні 2022 года.
Такім чынам, ужо два гады працягваецца абмен поціскамі рукі з нагоды Вялікага паўночнага праекту, але што, уласна кажучы, з ім, з самім праектам? З чым наогул звязаны феномен Паўночнага марскога шляху, які падазрона нагадвае дзіву Крымскага моста?
Яшчэ нядаўна ПМШ быў запатрабаваны пераважна ўнутрырасійскімі перавозкамі, хоць РФ рабіла спробы (не вельмі паспяховыя) наладзіць праз яго гандаль з краінамі Азіі. З лютага 2022 года ў Масквы рэзка абвастрылася жаданне ператварыць ПМШ у міжнародны калідор.
Па ацэнцы дзяржкамісіі РФ па пытаннях развіцця Арктыкі, скарачэнне эканамічных сувязяў з заходнімі краінамі прывяло да развароту экспартных патокаў на Усход. Гэта павялічыла нагрузку на чыгуначныя Байкала-Амурскую магістраль і Транссіб. У выніку дэфіцыт правазных магутнасцей Усходняга палігона ў 2022 годзе перавышаў 100 млн тон. Расейскія ўлады разлічваюць, што ПМШ можа часткова ўзяць на сябе ўзрослую транспартную нагрузку з павелічэннем аб'ёму грузаперавозак да 80 млн тон у 2024 г., а ў перспектыве вырасці амаль удвая. У сувязі з гэтым тэма выкарыстання ПМШ для экспарту беларускай прадукцыі пастаянна знаходзіцца ў арбіце перагавораў Мінска і Масквы.
Аднак матэрыялізацыя віртуальных жаданняў запатрабуе значна большага, чым планы Масквы па развіцці гандлёвага флота (і ў прыватнасці, ледакольнага) і сустрэчы Лукашэнкі з кіраўнікамі партовых тэрыторый. Бо ў ПМШ палітыкам мроіцца сапраўдны канкурэнт Вялікаму паўднёваму трэку праз Суэцкі канал, з перахопам стратэгічнага кантэйнернага трафіку – ні больш, ні менш.
Нягледзячы на свой патэнцыял, ПМШ, адзначаюць эксперты, па шэрагу прычын (уключаючы эканамічныя, тэхналагічныя і палітычныя) яшчэ доўга не зможа канкурыраваць з Суэцкім каналам, праз які ў цяперашні момант праходзіць 12-15% сусветнага гандлю і 25-30% кантэйнерных перавозак. Такім чынам, заявы беларускіх чыноўнікаў аб тым, што праект ПМШ для экспарту грузаў з Беларусі можа ўжо хутка “стрэліць”, пакуль не маюць пад сабой падстаў.