BÜYÜK KOMUTAN SELAHADDİN-İ EYYUBİ
TÜRK İSLAM DÜNYASININ EFSANEVİ KILICI ŞARKIN KAHRAMAN SULTANI BÜYÜK KOMUTAN SELAHADDİN-İ EYYUBİ
Selahaddin-i Eyyubi 1138 yılında Tikrit şehrinde dünyaya geldi. Babası Tikrit, Ba'lebek ve Dımaşk (Şam) valilikleri yapmış Necmeddin Eyyub, amcası Nureddin Zengi'nin ordu komutanı Esedüddin Şirkuh'tu.
Bir şehzade gibi yetişen ve iyi bir eğitim gören Selahaddin, genç yaşlarda Haçlılar'a karşı yapılan seferlere katılarak Şam şahneliğine kadar yükseldi.
Selahaddin Eyyubi’nin İskenderiye Kütüphanesi’nde bulunan el yazmasında kendini Kürt olarak tanıtır:
“Bunları yazmaya başlamadan önce kendimi tanıtayım. Önce, ben Kürtüm. Ramadi aşiretindenim. Bu aşiret, Kürtlerin en eski ve asil aşiretlerinden biridir. Aşiretin yerleşik yeri, Batı Azerbaycan’dır.’’
Ünlü seyyah Evliya Çelebi’de seyahatnamesinde Selahaddin Eyyubi’den bahseder. Mısır seyahatinde Eyyubilerin Kürt devleti olduğunu ve Selahaddin Eyyubi’ye Kurdi ismini kullanarak bizi bilgilendirir.
Selâhaddin Eyyubî ile aynı dönemde yaşamış olan bir başka Arap tarihçi İbn-ül Kesi de “el-Bidâye ve’n Nihâye” adlı eserinde “Eyyûbî bir Türk prensidir. Hatta Türk olmayana hoşgörü göstermez. Kâfirlere karşı büyük savaşlar kazandı. Her zamanki gibi Türkler, İslâm dininin ayakta kalmasını sağladı.” diye yazmıştır.
İbn-i Haldun’un 1377 yılında kaleme aldığı Mukaddime’de Selahaddin Eyyubi’den bahseder. Selahaddin’in ismine Kurdi lakabını ekleyerek şöyle yazmıştır:
‘’Buradaki Sahra-ı Mukaddese (Hacer-i Muallaka) üzerinde bir kilise bina etmişler, o kiliseyi tazim ediyorlar ve bununla övünüyorlardı. Selahaddin Eyyubi Kurdi, Mısır ve Suriye mülküne müstakillen sahip oldu, Fatımilerin ve onlara ait bid’atların izini sildi.’’
ünlü tarihçi Bernard Lewis “Ortadoğu: İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi’’ isimli kitabında Sultan Selahaddin’den bahsederek Şöyle yazar:
“Haçlılar ile Zengiler arasında ki çekişme noktalarından birisi de Fatımi Halifeliği’nin çökmek üzere olduğu Mısır’ın kontrolünü ele geçirmekti. Batı’da Selahaddin olarak tanınan Salah el-Din adlı bir Kürt subayı Mısır’a gönderilerek hem Fatımiler’in veziri hem de Nureddin’in çıkarlarının temsilcisi oldu.’’
Tolunoğulları ile başlayıp; Osmanlılara kadar geçen süreci yani Suriye, Mısır, Hicaz, Yemen, Kuzey Afrika gibi bölgelerin Türkler tarafından ele geçirilmesini “Oğuz Harekâtı” olarak tanımlayan tarih otoriteleri ise Selahaddin’in Türk olduğunu iddia etmektedirler
Selahaddin Eyyubi, ayrıcalıklı bir çocukluk geçirmedi ve iyi bir eğitim aldı. Sadece askeri eğitimler değil, aynı zamanda dini derslere de merak saldı. Öte yandan sanat ve ilim ile uğraştı.
Selâhaddin Eyyubî’nin eşi Âmine Hatun, Oğuz (Türkmen) soyundan gelen Üner Bey’in kızı olup; künyesi “Âmine Hatun bin Üner” olarak kayıtlara geçmiştir. Selâhaddin’in ağabeyi Şehinşah da Oğuz/Türkmen soylu olan Kutlukız Hatun ile evlidir. Yani sadece kendi ailesi değil, hısım-akrabalık ilişkileri bulunan yakın çevresinde de Türkçe adlar kullanılmıştır. Bu da göstermektedir ki Türkler Ortadoğu coğrafyasında oldukça etkili bir millettir ve bu coğrafyada yaşayan halkların Türkleşmesi asırlar öncesinden başlamıştır.
Amcası Şirkuh'un kumandasında 1164 ve 1169 yıllarında Fatımi egemenliğindeki Mısır’a yapılan seferlere katılan Selahaddin, usta bir kumandan ve devlet adamı olarak sivrildi. 1169'da amcasının ölümünün ardından 'el Melikü'n-Nasır' unvanıyla vezir oldu.
Nureddin Mahmud Zengi'nin Mısır'daki ordusunun kumandanı olan Selahaddin, aynı zamanda Fatımi halifesinin veziri olarak bu iki önemli görevi üstlendi. Selahaddin, daha sonra Nureddin Zengi'nin vekili olarak Mısır'ı ve Mısır'a bağlı yerleri müstakil bir hükümdar gibi yönetmeye başladı.
Selahaddin, Mısır'a hakim olunca kendisine ve Türkler'e karşı direnen Fatımi çevreleriyle, onları destekleyen Haçlılar ve Bizanslılar'la mücadeleye girişti.
Mısır'a tam anlamıyla hakim olan Selahaddin orduyu yeniden teşkilatlandırdı. Sünni medreseleri ve yeni kurumlar açtı. Fatımi bürokrasisini kademeli olarak tasfiye etti. Nureddin Zengi'den gelen emir üzerine 1171'de Fatımi hilafetine son verdi.
1170 ve 1173 yıllarında Selahaddin, Kudüs Haçlı Krallığı'na karşı seferlere çıktı.
1173'de ağabeyi Turan Şah kumandasında Yemen ve Hicaz'a düzenlediği seferlerle bu şehirler devletin birer eyaleti haline getirildi.
Nureddin Mahmud Zengi 1174'te ölünce yerine on bir yaşındaki oğlu El-Melikü's-Salih İsmail geçti. Selahaddin, el-Melikü's-Salih'e bağlı kaldı ve onun adına hutbe okuttu, para bastırdı.
Melikü's Salih'in de genç yaşta ölümünün ardından Selahaddin, 1181'de Fırat'ın doğusuna geçti; Urfa, Harran, Rakka, Habur, Re'sül'ayn, Dara, Nusaybin gibi el-Cezire bölgesi şehirlerini ele geçirdi. Ardından Diyarbakır'ı alıp Nureddin Muhammed'e verdi.
Haçlılar'la mücadelesi; 1183'te Halep'i ele geçirerek muhaliflerini etkisiz hale getirdiği gibi büyük bir stratejik avantaj sağladı ve Kudüs yolu kendisine açılmış oldu. Bu sebeple Halep'in Selahaddin'in eline geçmesi Haçlılar'ı telaşlandırdı.
1185'te çıktığı ikinci doğu seferinde Erbil ve Meyyafarikin gibi önemli yerleri topraklarına kattı. Musul Atabegleri onun hakimiyetini tanıdı.Selahaddin bir yandan devleti dağılmaktan kurtarmak, Ortadoğu'da İslam birliğini sağlamak için uğraşırken bir yandan da Haçlılar'la mücadele etmek zorunda kalmıştı. Onun bu dönemde Haçlılar'a karşı ilk önemli seferi 14 Kasım-9 Aralık 1177 tarihleri arasında gerçekleştirdiği Gazze-Askalan seferi oldu.
Sultan, Mısır'dan yapılan bu sefer sırasında düşmanın direncinin az olduğunu görünce hemen Remle'ye doğru ilerledi. Bu esnada Kral IV. Baudouin ile Renauld de Chatillon kumandasındaki Kudüs Krallığı güçlerinin ani baskınına uğradı ve savaşarak geri çekildi. Bu arada Haçlılar, Flandre Kontu Philippe d'Alsace kumandasında Hama'yı kuşattılar ancak kuşatma püskürtüldü.
Selahaddin, Remle yenilgisinin yaralarını iki ay gibi kısa bir zamanda sarıp Kahire'den Dımaşk'a hareket etti. Harim'i kuşatan Haçlılar onun gelmesi üzerine geri çekildiler.
Haçlıların, Şam yoluna hakim bir noktadaki Beytülahzan denilen yerde kurdukları kaleyi kuşatarak 24 Ağustos 1179'da ele geçirdi. Haçlılar barış istemek zorunda kaldı.
3-4 Temmuz 1187'de Hittin denilen yerde Haçlılar’la yaptığı meydan savaşında büyük bir zafer kazandı. Haçlı ordusu imha edildi, bir kısmı esir alındı. Esirler arasında Kral Guy de Lusignan ve Kerek-Şevbek bölgesi hakimi Renauld de Chatillon da vardı.
Kudüs'ün fethi ; Selahaddin, bu zaferden sonra hızlı bir fetih hareketine girişti. Filistin'de Akka, Taberiye, Askalan, Nablus, Remle, Gazze dahil birçok kaleyi ele geçirdi. Birkaç hafta içinde büyüklü küçüklü elli iki şehir fethettikten sonra 20 Eylül 1187'de Kudüs'ü kuşattı.
Mirac mucizesinin yıl dönümü olan 2 Ekim 1187 Cuma günü Kudüs'ü fethetti.
1187'de Trablus Kontluğu ve Antakya Prinkepsliği'ne karşı sefere çıkan Selahaddin, Trablusşam'a ait birkaç kale ile Antakya Prinkepsliği topraklarının çoğunu ele geçirdi.
El-Halil kentindeki Harem-i İbrahim Camisi'ne 1187'de Selahattin Eyyubi tarafından getirilen minber, onca katliam ve işgale rağmen asırlardır dimdik ayakta duruyor.?
Diğer yandan Kudüs'ün ve birçok kalenin düşmesi üzerine bütün Batı Avrupa ülkelerinin katıldığı yeni bir Haçlı seferi düzenlendi. Haçlılar, 1189'da Akka'yı kuşattılar. Selahaddin ile Haçlılar arasında Akka önünde 2 yıla yakın süren şiddetli savaşlar yapıldı.
Fransa Kralı Philippe Auguste, Alman İmparatoru Barbarossa, İngiltere Kralı Arslan Yürekli Richard orduları ve donanmalarıyla gelip savaşa katıldılar. Akka, 12 Temmuz 1191'de Haçlılar'ın eline geçti. Ancak Selahaddin, Haçlılar'ın Kudüs'ü almak için yaptıkları teşebbüsleri boşa çıkardı.1 Eylül 1192'de iki taraf arasında 3 yıl 8 ay süreli barış antlaşması imzalandı.
Selahaddin, Haçlılar'la antlaşma yaptıktan kısa bir süre sonra 4 Mart 1193'te Şam'da vefat etti. Bu tarihte Mısır, Libya, Yemen, Filistin, Suriye ile Malatya ve Ahlat'a kadar Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da ve Hemedan'a kadar Kuzey Irak'ta onun adına hutbe okunuyordu. Bölgedeki ideolojik parçalanmaya son verdi
Selahaddin-i Eyyubi, geniş bir alanı kapsayan bir siyasi birlik kuran büyük bir devlet adamı olarak tarihe geçti. Bu siyasi birlik Eyyubiler'in ardından Memlükler'le devam etti, 1517'de Yavuz Sultan Selim'in Kahire'yi ele geçirmesiyle son buldu. Selahaddin, kuvvetli bir ordu, iyi çalışan bir devlet teşkilatı kurup, Fatımi hilafetini yıkarak bölgedeki ideolojik parçalanmaya son verdi.
Onun diğer büyük başarısı, Kudüs'ü ve Haçlılar'ın elinde olan birçok yeri kurtarması olarak tarihte yerini aldı. Kudüs'ü geri alması İslam dünyasının en ünlü kahramanları arasında yer almasını sağladı.
İmar faaliyetleriyle yakından ilgilenen Selahaddin'in devrinde Filistin, Mısır, Hicaz ve Yemen’de çok sayıda medrese, zaviye, cami, köprü, kale, hamam inşa edildi.
Bunların en önemlileri Kahire surları ile kalesi, Nil nehri üzerine yaptırdığı köprüler, Bahr-i Yusuf denilen kanallar, Akka ve Kudüs'ün tahkimi, Amr bin As Camisi, Kubbetü's-Sahra ve Mescid-i Aksa'nın tamiri, Kahire'deki Salahiyye Hankahı ve Salahi Hastahanesi olarak biliniyor.
Bu dönemde İslam dünyasının her tarafından Eyyubiler ülkesine akın eden alimler ve talebeler çok sayıda ilmi eser kaleme aldı.
Onun faaliyetleri kendisinden sonra gelen devlet adamlarına örnek teşkil etti, Suriye ve Mısır İslam dünyasının önemli ilim merkezleri haline geldi. Hicaz bölgesine, özellikle Mekke ve Medine'ye önem veren Selahaddin-i Eyyubi, "Hadimü'l-Haremeyn" unvanını kullanan ilk Sultan oldu.
İstiklal Marşı Şairi Mehmed Akif Ersoy onu "Şark'ın en sevgili sultanı", Fransız tarihçi Champdor "İslam'ın en saf kahramanı" diye niteledi.
"Hulefa-yi Raşidin devrini yeniden canlandıran Sultan"
Selahaddin, kaynakların ittifakla belirttiğine göre dindar, merhametli, cömert, güler yüzlü, vakur, sağlam iradeli, mert ve heybetli bir kişiydi. Her konuda Nureddin Mahmud Zengi'nin takipçisi, onun başlattığı eserlerin tamamlayıcısı olarak, yeni bir devlet kurduğunu bile iddia etmedi.
Müslümanlar onun şahsında ideal bir sultan, Haçlılar gerçek bir İslam kahramanı gördü. Doğulu ve Batılı tarihçilerin, yazarların eserlerinde kendisinden övgüyle söz edildi.
Sultanlığı döneminde aynı kişilerle çalışıp, onlara değer verdi. Emirlerinden hiçbiriyle bir ihtilafa düşmedi ve danışmanlarının görüşlerine daima önem verdi. Danışmanlarından Üsame bin Münkız onu Hulefa-yi Raşidin devrini yeniden canlandıran kişi olarak anar.
Tarihçilerin anlattığına göre Selahaddin zamanını ya ilim ya cihad veya devlet işleriyle geçirirdi. Kur'an-ı Kerim'i ezberledi ve iyi bir eğitim gördü. Arapça, Farsça, Türkçe ve Kürtçe biliyordu.
Selahaddin verdiği sözü ne pahasına olursa olsun tutar, affetmeyi severdi. İbn-i Cübeyr onun, "Af konusunda hata etmek haklı olarak cezalandırmaktan daha çok hoşuma gider." dediğini nakleder. Eman verdiği kişileri kesinlikle cezalandırmadı. Haçlılar onun bu yönünü çok takdir etti.
Aşırı derecede cömert olan Selahaddin, öldüğünde özel hazinesinden sadece 1 Mısır dinarıyla 36 Nasıri dirhemi çıktı.
Ünlü komutanın türbesi, Emeviye Camisi yakınında bulunmaktadır.
“Kudüs işgal altındayken ben nasıl gülebilirim ki"
Kudüs'ü fethinden önceki hayatı hakkında birçok menkıbe bulunan Sultan Selahaddin, kutsal şehri Haçlıların esaretinden kurtarmayı planlıyordu. “Kudüs işgal altındayken ben nasıl gülebilirim ki” sözüyle hafızalara kazınan Selahaddin Eyyubi, Eyyubiler devletini kurduktan sonra kutsal şehirdeki işgale son vermek için harekete geçti.
Irak’ın Selâhaddin kenti ve yine “Selâhaddin Kartalı” ünlü komutan Selâhaddin Eyyubî’den günümüze kalmış birer hatıradır.
gazeteci-yazar Necdet Sevinç de Selâhaddin Eyyubî için “İslâm’ın bu efsanevî kılıcı, kültür itibariyle olduğu kadar, soy itibariyle de Türk’tür. Devleti de Türk Devleti’dir.” demiştir.
Eyyubî devlet geleneği sırasıyla Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu silsilesi ile bir yandan da gelişerek devam eden Türk devlet geleneğinin devamı niteliğindedir. Devletin simgesi Selçuklular, Artuklular ve Mengüceklilerde olduğu gibi bir kartal türü olan Tuğrul kuşudur. Macar Türkleri de “Turul” adını verdikleri bu kuşu ulusal simge olarak kabul etmektedirler. Bir başka çarpıcı bilgi ise, Eyyubîler zamanında devletin dili Türkçe olmuştur, sarayda da sürekli Türkçe konuşulmuştur.
Selahaddin-i Eyyubi Türk ve İslam tarihinde altın harflerle hak ettiği yeri almış büyük bir kahramandır. Ortadoğu ve İslam coğrafyasında adı onlarca beldeye yerleşkeye park, bulvar, cadde ve okullara camilere verildi binlerce insan çocuklarına SELAHADDİN adını koydu … Mekanı cennet olsun