Ιός και χιλιετίες

Κάθε Πρωτοχρονιά ενθαρρύνει βαθυστόχαστες αναπολήσεις, αναστοχασμό προηγούμενων και εμβριθείς προγνώσεις. Πόσω μάλλον φέτος, που αποχαιρετούμε το πρώτο τέταρτο του πρώτου αιώνα της χιλιετίας.

Ποιος τη θυμάται, αλήθεια, την έρμη; Αν και μια ολόκληρη γενιά, οι μιλένιαλ ονοματίστηκαν έτσι επειδή θα έπρεπε να θυμούνται εκείνα τα πυροτεχνήματα, μάλλον τίποτε συνταρακτικό δεν έγινε. Οι μη μιλένιαλ περιμέναμε με δέος να κατακρημνίσει τα πάντα ο φοβερός «Ιός της Χιλιετίας», το Υ2Κ, αλλά απογοητευτήκαμε. Θα γινόταν, έλεγαν, χαλασμός Κυρίου, επειδή οι υπολογιστές (για να εξοικονομήσουν αποθηκευτική ικανότητα) χρησιμοποιούσαν για κάθε έτος μόνο δύο ψηφία. Ετσι με το που θα γύρναγε 2000, οι υπολογιστές θα νόμιζαν ότι ξημέρωνε το 1900. Θα προσέκρουαν σε λογικό κενό, θα πάγωναν και, αν είχαν χέρια, θα τα σήκωναν ψηλά.

Από τη στιγμή που συνειδητοποιήθηκε το πρόβλημα, σχηματίστηκαν επιτροπές, εξαγγέλθηκαν προγράμματα, ξοδεύτηκαν δισεκατομμύρια. Τελικά, δεν καταστραφήκαμε. Ηταν υπερβολή ή μήπως είχε δίκιο ο πρόεδρος Κλίντον που τη βάφτισε την πρώτη πρόκληση της χιλιετίας που αντιμετωπίσαμε επιτυχώς – και με το «καλημέρα»;

Το έχουν φαίνεται οι χιλιετίες. Η προηγούμενη, το 1000, αντιμετωπιζόταν με μεγαλύτερο δέος. Η ίδια η Αποκάλυψη του Ιωάννου ανέφερε ότι ο Αντίχριστος θα ερχόταν σε 1.000 χρόνια, προάγγελος του τέλους του κόσμου. Περισσότερες πληροφορίες προσέφερε η «Πολιτεία του Θεού» του Αγίου Αυγουστίνου, όσο και αν αποθάρρυνε την κυριολεκτική ταύτιση με το έτος 1000. Καθώς αυτό πλησίαζε, και παρά τις προσπάθειες της επίσημης Εκκλησίας (Δυτικής και Ανατολικής) να απομακρύνει φαντασιώσεις, τόσο ο φόβος μεγάλωνε. Τελικά, δεν ήρθε ο Αντίχριστος, ούτε το Τέρας της Αποκάλυψης. Ούτε τότε, ούτε και το 1033 (χίλια χρόνια μετά τη Σταύρωση).

Παρά ταύτα, ο κόσμος που ακολούθησε το 1000 κατέληξε ριζικά διαφορετικός από αυτόν που προηγήθηκε. Πολλά από όσα θεωρούμε δεδομένα διαμορφώθηκαν στις λίγες δεκαετίες που ακολούθησαν το 1000. Τα ευρωπαϊκά έθνη (σε βρεφική μορφή), η μορφή της απολυταρχίας, η έναρξη της ανακατάληψης της Ισπανίας και του εξισλαμισμού της Ανατολής, η διαμόρφωση πολιτιστικού χάρτη που θυμίζει τα δικά μας. Τελικά, το 1000 ήταν ορόσημο, σημείο καμπής, ακόμη και χωρίς τον Αντίχριστο. Ενα τέταρτο του αιώνα μέσα στη δική μας χιλιετία, μήπως συμβαίνει το ίδιο; Μήπως, αργά αλλά σταθερά, μετακινείται η γη κάτω από τα πόδια μας;

Μην ξεχνάμε ότι λίγο πριν από το 2000 είχε εξαγγελθεί το «Τέλος της Ιστορίας» και φαινόταν μόνιμη και ανέφελη η επικράτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία συντηρούσαν διεθνείς σχέσεις αλληλεξάρτησης και συνεργασίας, αποτυπωμένων επίσημα στους «Στόχους της Χιλιετίας». Οι σχέσεις μεταξύ κρατών θα υπαγορεύονταν από κανόνες, τους οποίους η παγκόσμια κοινότητα υπερασπιζόταν (όπως στη Σερβία). Οι αντιπαλότητες φάνταζαν αταβιστικά κατάλοιπα ενός κόσμου που έφευγε. Το Game of Thrones βρισκόταν μόνο στην τηλεόραση.

Στην αυγή του 2026 οι αισιόδοξες προσδοκίες είναι τόσο μακριά μας, όσο μακρινός φαντάζει ο «Ιός της Χιλιετίας». Οι πόλεμοι πολλαπλασιάζονται (μαζί και οι ειρηνεύσεις του προέδρου). Τα σύνορα ξαναϋψώνονται – για εμπορεύματα και για ανθρώπους. Τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατούνται με ελαφρότητα. Ο αυταρχισμός και η υποχώρηση της δημοκρατίας εξαπλώνονται. Ο «Ενας Πλανήτης» θρυμματίζεται.

Εχει αλλάξει, πάλι, ο ρους της Ιστορίας ή μήπως δεν χάθηκε η παρτίδα; Στον Αντίχριστο δύσκολα αντιλέγεις. Στη δική μας περίπτωση, ίσως ακόμα παλεύεται.

Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά