Godinu dana poslije, bez odgovornih za sukobe na Cetinju
Sukobi policije i demonstranata na Cetinju 5. septembra 2021. godine, prilikom ustoličenja mitropolita Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori Joanikija, tokom kojih je povrijeđeno 60 osoba ostali su do danas nerasvijetljeni, bez krivično pravnog epiloga.
Nije utvrđeno da li su učesnici protesta bili nasilni, niti da li je policija prekoračila ovlašćenja prilikom intervencije suzavcem i šok bombama nad demonstrantima.
"Činjenica da nemamo pravni epilog slučaja 'Belvedera' govori da nemamo ozbiljnu državu i nemamo ozbiljne institucije", ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa građanski aktivista Vuk Maraš.
Belveder je naselje na ulasku u Cetinje na kome se barikadama branio ulaz u grad, pa je postao simboličan naziv za događanja u tom gradu.
Postupanjem bezbjednosnih službi na Cetinju 5. septembra prošle godine tek treba da se bavi Anketni odbor Skupštine Crne Gore. Odluku o otvaranju parlamentarne istrage o postupanju Uprave policije, Agencije za nacionalnu bezbjednost i Ministarstva unutrašnjih poslova, donijela je Skupština 17. avgusta ove godine.
Odbor treba da odgovori na pitanje da li su bezbjednosne službe prekršile zakon, povrijedile javni interes i prava građana koji su učestvovali u demonstracijama.
Belveder – simbol blokade 'srpskog sveta'
Neposredan povod za događaje na Belvederu i u samom Cetinju, bila je namjera SPC da ustoličenje Joanikija obave u tamošnjem manastiru. Cetinje je istoriski centar crnogorske državnosti i nacionalne samobitnosti.
Iako je u Cetinjskom manastiru, sjedište mitropolije SPC u Crnoj Gori, građani su demonstrirali ocjenjujući SPC polugom velikosrpskog nacionalizma, između ostalog i zbog negiranja crnogorske nacije.
Prilazne puteve Cetinju blokiralo je više hiljada protivnika ustoličenja, među kojima su bili građani Cetinja, pripadnici opozicionih političkih partija i crnogorskih nacionalnih organizacija.
Na Belvederu, samom magistralnom ulazu u Cetinje iz pravca Podgorice, bila je najsnažnija blokada od automobilskih guma, stijena sa obližnjih brda.
Patrijarh SPC Porfirije i mitropolit Joanikije prevezeni su do Cetinjskog manastira vojnim helikopterom u pratnji pripadnika specijalnih jedinica pod punom oružanom opremom, zaštićeni neprobojnim platnom.
Time su izbjegli postavljene blokade, te je ustoličenje obavljeno u Cetinjskom manastiru.
Paralelno sa crkvenim obredom, nekoliko stotina metara dalje u centru Cetinja, policija se sukobila sa demonstrantima ispaljujući ogromne količine suzavca, kao i šok bombi, a prema svjedočenju dijela prisutnih ispaljivani su i gumeni meci.
Pozivajući se na policijske izvore neki od najuticajnijih medija u Crnoj Gori objavili su da je intervencija počela nakon što su demonstranti na policijski kordon bacili "molotovljev koktel" i da je na Belvederu pucano na policiju.
Ove navode policija nikada nije dokazala. Učesnici demonstracija i postmatrači su saopštili da su plasirane dezinformacije, kako bi se opravdala intervencija.
Pokušaj procesuiranja odgovornih
Nekadašnji predsjednik Savjeta za građansku kontrolu rada policije Aleksandar Zeković, i sam učesnik protesta, kaže da je u prethodnoj godini, nekoliko stotina građana prekršajno procesuirano zbog ovih događaja, ali da je najveći dio prijava sud odbacio.
"Građani su nas obavijestili da su sudije donosile oslobađajuće presude kada su vidjeli materijal na osnovu kojeg je policija formirala predmet", kazao je.
Zeković kaže da još uvijek nema epiloga ni u krivičnim postupcima protiv građana. Nije poznat ni ishod podnesenih krivičnih prijava protiv policijskih službenika:
"Za prekoračenje polcijskih ovlašćenja, podnijeto je najmanje dvadeset krivičnih prijava protiv policajaca, koji nisu poštovali standardne procedure i zakon".
Zeković zaključuje da se radi o ozbiljnoj kompromiraciji institucija koje su u obavezi da brinu o ljudskim pravima građana.
"I pored brojnih dokumentovanih prozivki, nadležni organi nisu ništa uradili. Rekao bih da je po srijedi naređenje sa vrha Vlade da se o tim događajima ne pružaju nikakve informacije i da se ignoriše kršenje ljudskih prava", zaključuje.
Dvije Vlade kriju izvještaj o postupanju policije na Cetinju
Crnogorska javnost nikada nije dobila na uvid ni Izvještaj o postupanju bezbjednosnog sektora tokom ustoličenja mitropolita Joanikija na Cetinju, koji je sačinila posebna Komisija Biroa za operativnu koordinaciju Vlade.
Bivši premijer Zdravko Krivokapić i njegov nasljednik na tom mjestu Dritan Abazović izjavljivali su da nemaju ništa protiv da se taj Izvještaj objavi, ali to toga nikada nije došlo.
Kada je riječ o krivičnoj odgovornosti, procesuiran je samo nekadašnji direktor Uprave policije i savjetnik predsjednika Crne Gore za bezbjednost Veselin Veljović, koji je bio među demonstrantima.
On je bio optužen za napad na službeno lice, na osnovu kratkog video snimka. Nadležni sud na Cetinju je oslobodio Veljovića optužbe.
Građanski aktivista Vuk Maraš ocjenjuje da izostanak pravnog epiloga u mnogim dosadašnjim slučajevima imaju za cilj izbjegavanje odgovornosti:
"Konstantno padamo na ispitu utvrđivanja i definisanja epiloga. Jer bilo kakvo definisanje bi značilo da neko mora da odgovara kako unutar institucija sistema tako i neki pojedinci".
Maraš zaključuje da je mnogo je lakše napraviti političku predstavu u kojoj, kako kaže "država kao nešto procesuira, a to se po pravilu završi sa jednim velikim – ništa",
Događaj koji je srušio 'prvu demokratsku Vladu'
Nakon događaja na Cetinju, došlo je do sukoba između premijera Zdravka Krivokapića, inače vjernika i podržavaoca SPC i njegovih ministara.
Krivokapić je bio nezadovoljan intervencijom policije i za to javno krivio tadašnjeg potpredsjednika Dritana Abazovića, ministra unutrašnjih poslova Sergeja Sekulovića i direktora policije Zorana Brđanina, čije je ostavke tražio.
To je bio razlog za Abazovićevu inicijativu o nepovjerenju Vladi, nakon čega je i pala početkom februara ove godine.
Bio je to kraj prve Vlade formirane nakon smjene tri decenije duge vlasti Demokratske partija socijalista Mila Đukanovića , avgusta 2020.
U maju ove godine formirana je Vlada Dritana Abazovića uz podršku upravo Đukanovićeve partije, koja je trajala nešto više od 100 dana. Vlada je oborena, nakon što je Abazović potpisao Temeljni ugovor sa patrijarhom SPC Porfirijem.
Tako je i druga vlada, nakon smjene DPS, pala zbog odnosa prema zahtjevima Srpske pravoslavne crkve čije je sjedište u Beogradu.