Ο πόλεμος στη Γάζα γονατίζει την οικονομία του Ισραήλ

Επειδή ακόμα ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα συνεχίζεται ανελέητος με περισσότερους από 18.200 ανθρώπους νεκρούς, ανάμεσα τους τουλάχιστον 5.000 παιδιά και περίπου 50.000 τραυματίες, σύμφωνα με τελευταία ανακοίνωση της Χαμάς, μια παράμετρος που για την ώρα αφήνεται απέξω είναι ο οικονομικός αντίκτυπος αυτής της αιματηρής σύγκρουσης.

Οι προηγούμενοι πόλεμοι του Ισραήλ είχαν περιορισμένες οικονομικές επιπτώσεις, κυρίως λόγω της σύντομης διεξαγωγής τους, ωστόσο αυτή τη φορά η παρατεταμένη εκστρατεία πιστεύεται ότι θα επηρεάσει μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού του Ισραήλ και θα διαταράξει τις αλυσίδες εφοδιασμού σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.

Μια ανθεκτική οικονομία

Η αλήθεια είναι ότι, όπως γράφει ο Ρόμπερτ Λούνεϊ, καθηγητής στο naval Postgraduate School στο Μοντερέι της Καλιφόρνια στο World Politics Review, η ισραηλινή οικονομία μπήκε στον πόλεμο σε σχετικά καλή κατάσταση, τόσο όσον αφορά τη δύναμη της όσο και την ανθεκτικότητα της. Συγκεκριμένα, η οικονομία κατέγραψε υψηλούς, αν και μειωμένους, ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης, κατά μέσο όρο στο 3,9% από το 2000 και μετά, ενώ το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προέβλεψε ανάπτυξη για το 2023 της τάξεως του 3,1%, ενώ μέχρι το 2026 θα έχει φτάσει το 3,6%. Αυτή η συνεχής ανάπτυξη προσέφερε στο Ισραήλ ένα από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα στη Μέση Ανατολή, τοποθετώντας το περίπου στο ίδιο επίπεδο με την Ισπανία και την Ιταλία.

Ταυτόχρονα, εξίσου ισχυρά ήταν και τα δημοσιονομικά μεγέθη του Ισραήλ πριν από τον πόλεμο, με πλεόνασμα στον προϋπολογισμό και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και μείωση του χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ το 2022. Πριν από την έναρξη του πολέμου, η Τράπεζα του Ισραήλ διέθετε συναλλαγματικά αποθέματα ύψους 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ή το ισοδύναμο των εισαγωγών ενός έτους. Σε έκθεσή του τον Ιούνιο του 2023, το ΔΝΤ χαρακτήρισε τον τραπεζικό τομέα του Ισραήλ ως «γενικά εύρωστο» με μικρή ανησυχία για τυχόν συστημικούς κινδύνους που προέρχονται από τη βιομηχανία.

Η δικαστική μεταρρύθμιση

Η επιτυχία της ισραηλινής οικονομίας οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Η διακυβέρνηση και το επιχειρηματικό περιβάλλον του Ισραήλ ξεχωρίζουν στην περιοχή, βοηθώντας στην ανάπτυξη μιας διαφοροποιημένης οικονομίας με πολλές νεοφυείς επιχειρήσεις. Το Ισραήλ έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στην εκπαίδευση και δαπανά μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ του για κοινωνική έρευνα και ανάπτυξη από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Το άρτια εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό του επιτρέπει στη χώρα να προσελκύει μεγάλο όγκο άμεσων ξένων επενδύσεων σε τομείς ανάπτυξης, όπως είναι η τεχνολογία πληροφοριών και τα φαρμακευτικά προϊόντα, καθιστώντας το Ισραήλ τον τεχνολογικό κόμβο της Μέσης Ανατολής.

Ωστόσο, ακόμη και πριν από τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς, η δικαστική μεταρρύθμιση που πρότεινε η κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νετανιάχου είχε ήδη προκαλέσει υπολογίσιμο οικονομικό κόστος. Οι κορυφαίοι πιστωτικοί οίκοι εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι θα υπονόμευε περαιτέρω τη σχετικά αδύναμη θεσμική αξιολόγηση του Ισραήλ και θα δημιουργούσε βαθιές και διαρκείς πολιτικές διαιρέσεις, λόγω του μαζικού και παρατεταμένου κινήματος διαμαρτυριών που προκάλεσαν. Οι ξένοι επενδυτές ανησυχούσαν επίσης για τις προοπτικές του έθνους, γι’ αυτό και καθυστερούσαν τις επενδύσεις τους. Ωστόσο, στο τέλος, μόνο ο οίκος Moody’s προχώρησε στη απόφαση της μείωσης των προοπτικών του Ισραήλ από «θετικές» σε «σταθερές» τον Απρίλιο του 2023.

Σημαντικός αντίκτυπος

Ο αντίκτυπος, ωστόσο, του τωρινού πολέμου θα είναι απείρως πιο σημαντικός και σίγουρα μακροχρόνιος. Αμέσως μετά την άγρια επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, πολλές περιοχές στο νότιο Ισραήλ που συνορεύει με τη Γάζα και στο βόρειο Ισραήλ που συνορεύει με το Λίβανο εκκενώθηκαν λόγω των συνεχιζόμενων πυραυλικών χτυπημάτων από τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ αντίστοιχα. Η επίθεση οδήγησε επίσης στο κλείσιμο των σχολείων και των μη απαραίτητων καταστημάτων λιανικής πώλησης σε ολόκληρη τη χώρα, με αυτούς τους περιορισμούς να έχουν μην αρθεί ολοκληρωτικά.

Ένας άλλος άμεσος αντίκτυπος του αφορά τη διαθεσιμότητα του εργατικού δυναμικού. Οι μάχες στη Γάζα και οι εντάσεις με τη Χεζμπολάχ στα σύνορα με το Λίβανο ανάγκασαν το Ισραήλ να κινητοποιήσει περίπου 360.000 εφέδρους, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 8% του εργατικού δυναμικού της χώρας, για μια  απροσδιόριστη χρονική περίοδο. Οι ισραηλινές αρχές απαγόρευσαν επίσης σε περίπου 110.000 Παλαιστίνιους της Δυτικής Όχθης και σε 18.500 κατοίκους της Γάζας με άδεια εργασίας να περάσουν τα σύνορα για λόγους ασφαλείας. Και αφού η Χαμάς σκότωσε πολλούς Ταϊλανδούς εργάτες στην αρχική επίθεση στις 7 Οκτωβρίου και πήρε δεκάδες άλλους ομήρους, σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι εγκατέλειψαν τη χώρα. Ομοίως πολλοί ξένοι εργαζόμενοι από άλλες χώρες κατευθύνθηκαν προς τα σπίτια τους και δεν είναι σαφές πόσοι από αυτούς θα επιστρέψουν αν δεν υπάρχει ένα διαρκές τέλος στις μάχες.

Israel’s previous wars in the past few decades have had limited economic fallout. But its current conflict promises to be a more protracted campaign, one that will affect a more significant swathe of the Israeli population.https://t.co/wFr2wzRVYE

— World Politics Review (@WPReview) December 11, 2023

Ο παράγοντας του εργατικού δυναμικού

Οι ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό λόγω του πολέμου έχουν επηρεάσει σχεδόν όλους τους σημαντικούς τομείς της ισραηλινής οικονομίας. Η γεωργία, ιδίως στο νότο, υπέστη σοβαρές απώλειες στις καλλιέργειες λόγω της απώλειας έως και 40.000 Παλαιστινίων και ξένων εργατών. Η πολεμική κινητοποίηση επηρέασε επίσης τις δυναμικές βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας του Ισραήλ, οι οποίες πρωτοστάτησαν στην ανάπτυξη της οικονομίας για αρκετές δεκαετίες και σήμερα αντιπροσωπεύουν το 14% των θέσεων εργασίας και σχεδόν το ένα πέμπτο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Ο τομέας αυτός προσελκύει επίσης σημαντικές ξένες επενδύσεις και αποτελεί σημαντική πηγή εξαγωγών. Ωστόσο, οι βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας υποφέρουν περισσότερο από τους υπολοίπους, λόγω του νεαρού και ανδρικού εργατικού δυναμικού τους να καλείται σε εφεδρεία και έχει επιλέξει να απασχολείται στις τάξεις του. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μια εταιρεία, η Magic Software, ανέφερε ότι το 14% των υπαλλήλων της υπηρετεί σήμερα στο στρατό.

Ακόμη και πριν από τον πόλεμο, υπήρχαν ενδείξεις ότι πολλές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και οι μορφωμένοι υπάλληλοί τους εγκατέλειπαν  το Ισραήλ. Η τάση αυτή θα αυξηθεί λόγω της πτώσης των εγχώριων πωλήσεων εξαιτίας του πολέμου και της αυξημένης αβεβαιότητας σχετικά με τις μελλοντικές σχετικές προοπτικές. Εάν αυτό αποδειχθεί στη πράξη, το αποτέλεσμα θα είναι μια σοβαρή διάβρωση της ισραηλινής τεχνογνωσίας, που θα κατακτήσει τις τεχνολογικές βιομηχανίες της χώρας λιγότερο ελκυστικές για τους επενδυτές. Καθώς ο τομέας της υψηλής τεχνολογίας είναι μακράν ο πιο παραγωγικός κλάδος του Ισραήλ, η επιβράδυνσή του θα επηρεάσει σημαντικά τη συνολική οικονομική ανάπτυξη.

Μια μέρα πολέμου 264 εκατ. δολάρια

Προσπερνώντας την ιστορική ενασχόληση του Ισραήλ με την ενεργειακή ασφάλεια, τον τουριστικό τομέα της χώρας, που αντιπροσωπεύει το 2.8% του ΑΕΠ της και ακόμα δεν έχει συνέλθει από την πανδημία, αλλά και τα υψηλά επιτόκια της αγοράς κατοικίας, οι ειδικοί εκτιμούν ότι τον τελικό αντίκτυπο του πολέμου την οικονομία του Ισραήλ θα κρίνει αν θα οδηγήσει σε μια ειρηνευτική συμφωνία ή σε μια περίπλοκη κατάσταση που θα κρατήσει το Ισραήλ εκεί.

Με δεδομένο ότι σήμερα κάθε μέρα πολέμου κοστίζει 246 εκατομμύρια δολάρια, που σημαίνει ότι ένας χρόνος του θα φτάσει τα 51 δισεκατομμύρια δολάρια γίνεται κατανοητό ότι για πρώτη φορά το Ισραήλ χρειάζεται τα σημαντικά οικονομικά οφέλη που προσφέρει η λύση των δύο κρατών, γιατί η εναλλακτική λύση είναι ένας αιώνιος πόλεμος που η κυβέρνηση του Τελ Αβίβ δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά.