Η ασθένεια της βεβαιότητας

Το τελευταίο βιβλίο του Κόλουμ Μακ Καν, που μόλις κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ, έχει τίτλο «American Mother», «Αμερικανίδα Μητέρα». Δεν είναι μυθιστόρημα. Καταγράφει μία συνάντηση ανάμεσα στην Νταϊάν Φόλεϊ, τη μητέρα του αμερικανού δημοσιογράφου Τζέιμς Φόλεϊ, που αποκεφαλίστηκε από την οργάνωση Ισλαμικό Κράτος στη Συρία το 2014, και έναν από τους τρομοκράτες που τον απήγαγαν, και που είναι σήμερα φυλακισμένος στις ΗΠΑ.

«Τους αποκαλούν «Beatles του ISIS» λόγω της βρετανικής προφοράς τους. Τέσσερα χρόνια αφότου σκότωσαν τον Τζιμ, τρεις από αυτούς συνελήφθησαν στη Συρία. Τους αφαιρέθηκε η βρετανική υπηκοότητα και πριν από περίπου δυόμισι χρόνια τούς έφεραν στις ΗΠΑ. Τους δόθηκε η ευκαιρία να δικαστούν και ένας από αυτούς δέχθηκε έναν ποινικό συμβιβασμό. Και μέρος της συμφωνίας αυτής ήταν ότι θα μιλούσε με τα θύματα ή τις οικογένειες των θυμάτων. Μαντέψτε λοιπόν ποιος ήθελε να του μιλήσει. Η Νταϊάν Φόλεϊ. Πήγαμε λοιπόν στις φυλακές, καθίσαμε απέναντί του και μιλήσαμε για τη ζωή, για το Ισλάμ, για τη συγχώρεση, για τη συμπόνοια, για τον Τζιμ, για τον θυμό». Ποια δύναμη έφερε τον συγγραφέα κοντά στην «Αμερικανίδα Μητέρα»; Σοκαρισμένος, τον Αύγουστο του 2014, από την είδηση (και το βίντεο…) του αποκεφαλισμού του Τζέιμς Φόλεϊ, ενώ έψαχνε για όλα αυτά στο Διαδίκτυο, ο Μακ Καν έπεσε πάνω σε μια φωτογραφία που έδειχνε τον Φόλεϊ να διαβάζει ένα από τα πιο γνωστά του βιβλία, το «Κι άσε τον κόσμο τον μεγάλο να γυρίζει» (εκδ. Καστανιώτη, μτφ Αύγουστος Κορτώ).

Κι άλλες φορές έχει αφήσει τη μοίρα αυτός ο 59χρονος Ιρλανδός που ζει από τα 21 του χρόνια στις ΗΠΑ να καθοδηγήσει το γράψιμό του. Το προηγούμενο βιβλίο του, για παράδειγμα, το «Απειρόγωνο» (εκδ. Καστανιώτη, μτφ Τόνια Κοβαλένκο). Μέχρι το 2015 δεν είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ισραηλινο-παλαιστινιακή διαμάχη. Στα τέλη εκείνης της χρονιάς, όμως, επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Ισραήλ και τη Δυτική Οχθη, στο πλαίσιο μιας περιοδείας της «Narrative 4», μιας οργάνωσης που έχει συνιδρύσει, και η οποία χρησιμοποιεί «την αφήγηση προσωπικών ιστοριών προκειμένου να οικοδομήσει ενσυναίσθηση μεταξύ των νέων, ώστε να μπορέσουν από κοινού να βελτιώσουν τις κοινότητές τους και τον κόσμο».

Αμπίρ Αραμίν (1997 – 2007)

Σμαντάρ Ελχανάν (1983-1997)

Η περιοδεία αυτή τον έφερε στα γραφεία του Κύκλου Γονέων – Φόρουμ Οικογενειών στο Μπέιτ Τζαλά. Κι εκεί άκουσε έναν Ισραηλινό, τον Ράμι Ελχανάν, και έναν Παλαιστίνιο, τον Μπασάρ Αραμίν, να αφηγούνται τις «προσωπικές ιστορίες» τους. Πώς έχασαν και οι δύο τις μικρές τους κόρες, ο Ελχανάν τη Σμαντάρ, που σκοτώθηκε στα 14 της, το 1997, σε μια βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας, και ο Αραμίν την Αμπίρ, που σκοτώθηκε στα 10 της, το 2007, από μια ελαστική σφαίρα ισραηλινού μεθοριοφύλακα. Και πώς αυτή η απώλεια κατέληξε να τους ενώσει σε έναν κοινό σκοπό, πώς αποφάσισαν μαζί να επιστρατεύσουν αυτό το βαρύ προσωπικό τους πένθος σαν όπλο για την ειρήνη, αφηγούμενοι ξανά και ξανά, μπροστά σε κοινό, τις ιστορίες τους. Ακούγοντάς τους, ο Μακ Καν κυριολεκτικά κατέρρευσε. Θα περνούσε τα επόμενα τέσσερα χρόνια της ζωής του πηγαινοερχόμενος ανάμεσα στη Νέα Υόρκη, όπου ζει, το Ισραήλ και τα παλαιστινιακά εδάφη, παίρνοντας εκατοντάδες συνεντεύξεις, πείθοντας, με κόπο και σιγά-σιγά τον εαυτό του πως «χρειαζόταν ένας ξένος για να πει αυτή τη συγκεκριμένη ιστορία».

Το «Απειρόγωνο» κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2020, στα ελληνικά το 2023. Τα δικαιώματά του έχουν πουληθεί στα αραβικά, αλλά «για μια σειρά από λόγους» δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει σε αραβική μετάφραση. Ούτε σε ισραηλινή μετάφραση είχε κυκλοφορήσει. Ο συνήθης εκδότης του Μακ Καν στο Ισραήλ, ο Am Oved, αρνήθηκε να το αναλάβει, το ίδιο και πολλοί άλλοι. Τελικά ανέλαβε τη μετάφραση ο November Books, με τη βοήθεια μιας ανώνυμης χρηματοδότριας, και η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου έγινε πριν από μόλις δύο εβδομάδες στο Κέντρο Μοσάβα της Χάιφας – αλλού επρόκειτο να γίνει, στο αραβο-εβραϊκό πολιτιστικό κέντρο Μπέιτ Χάφεγκεν, αλλά ο Δήμος ακύρωσε την εκδήλωση, υπήρξε θύελλα αντιδράσεων από ισραηλινούς πολίτες. Και ο Μπασάρ Αραμίν δεν κατάφερε να δώσει το «παρών» στο Κέντρο Μοσάβα, από τις 7 Οκτωβρίου κανένας Παλαιστίνιος δεν μπορεί να περάσει στο Ισραήλ.

Μιλώντας στη «Χααρέτζ» ο Μακ Καν είπε πως δεν είναι βέβαιος αν το τάιμινγκ της κυκλοφορίας του βιβλίου του είναι κακό, ή αν είναι, αντίθετα, η πιο κατάλληλη στιγμή να διαβάσουν οι Ισραηλινοί την ιστορία του Ράμι και του Μπασάρ, κι αυτό που λένε συνέχεια: «Δεν χρειάζεται να αγαπήσουμε ο ένας τον άλλον. Δεν χρειάζεται καν να συμπαθήσουμε ο ένας τον άλλον. Είμαστε όμως καταδικασμένοι αν δεν καταλάβουμε ο ένας τον άλλον». Δεν δηλώνει σίγουρος για τίποτα ο συγγραφέας, μόνο για τη δύναμη των προσωπικών ιστοριών. Και για το πόσο δύσκολο είναι, «σε αυτούς τους απίστευτα  δύσκολους, κατακερματισμένους, διαλυμένους καιρούς» να μην κολλήσει κάποιος «την ασθένεια της βεβαιότητας, του πώς πρέπει να σκέφτεται», να παραμείνει ικανός να πει «δεν ξέρω» ή «είμαι μπερδεμένος», να καταβάλει προσπάθεια να αναζητήσει «όλες τις πλευρές της αλήθειας». «Ασθένεια», αυτή τη λέξη χρησιμοποίησε, θα μπορούσε όμως κάλλιστα να είχε μιλήσει για «πανδημία».