Ομοιοκαταληξίες

«Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά συχνά ομοιοκαταληκτεί»: τη φράση αυτή, που αποδίδεται (μάλλον λανθασμένα) στον Μαρκ Τουέιν, θυμήθηκε χθες ο γνωστός αρθρογράφος των Financial Times Μάρτιν Γουλφ σε ένα άρθρο του για το κατά πόσον είναι πιθανή η αναβίωση του φασισμού. H απάντηση εξαρτάται από το τι εννοεί ο καθένας με αυτή τη λέξη, γράφει. Το βέβαιο είναι ότι αυτό που βλέπουμε γύρω μας (ο Τραμπ, η Λεπέν, ο Ορμπαν) δεν είναι απλώς αυταρχισμός, είναι αυταρχισμός με φασιστικά χαρακτηριστικά.

Ο Γουλφ κάνει δύο διακρίσεις. Η μία είναι μεταξύ ναζισμού και φασισμού. Ο πρώτος, όπως και ο σταλινισμός, ήταν ολοκληρωτικός, με την έννοια ότι ήλεγχε τα πάντα, ενώ ο δεύτερος ήταν ένας «θολός» ολοκληρωτισμός (όπως έχει γράψει ο Ουμπέρτο Εκο), ένα κολάζ διαφορετικών φιλοσοφικών και πολιτικών ιδεών, μια κυψέλη αντιφάσεων. Ο Τραμπ, με την έννοια αυτή, είναι «θολός».

Η δεύτερη διάκριση είναι ανάμεσα στο τότε και το τώρα. Οι φασισμοί των δεκαετιών του 1920 και του 1930 είχαν μιλιταριστικό χαρακτήρα και χρειάζονταν κεντρική οργάνωση, ενώ σήμερα τη δουλειά την κάνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο φασισμός έχει χάσει σήμερα το νόημά του. Διατηρεί, αντιθέτως, τα χαρακτηριστικά που είχε προσδιορίσει ο Εκο: τη λατρεία της παράδοσης, την εχθρότητα απέναντι στην κριτική, τη διόγκωση του φυσικού φόβου της διαφορετικότητας, την εκμετάλλευση του αισθήματος της προσωπικής απογοήτευσης, την προώθηση ενός λαϊκού ελιτισμού, την επανάληψη του ψέματος. Οπως είχε πει σε μια συνέντευξή της το 1978 η Χάνα Αρεντ, «όταν κάποιος σου λέει συνεχώς ψέματα, η συνέπεια δεν είναι ότι πιστεύεις τα ψέματα, αλλά ότι κανείς δεν πιστεύει πια τίποτα».

Ολα αυτά τα στοιχεία συναντώνται στους σημερινούς δεξιούς λαϊκιστές, σημειώνει ο βρετανός αρθρογράφος. Και για όποιον δεν καταλαβαίνει ποιους εννοεί, παραθέτει σε ένα γράφημα τον Εθνικό Συναγερμό στη Γαλλία, το AfD στη Γερμανία, το Vox στην Ισπανία, το Chega στην Πορτογαλία, τους Ρεπουμπλικανούς (μετά το 2016) στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο. Σε πρόσφατη έκθεση όμως του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων για τα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη, δίπλα στους παραπάνω βρίσκεται η Ελληνική Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου. Του πολιτικού που κατήγγειλε χθες στη Βουλή τον Νίκο Ανδρουλάκη ότι προσφέρει στη ΝΔ έξι μήνες ανενόχλητης παρουσίας στην εξουσία, αφού δεν θα μπορεί τώρα να υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας για τα μνημόνια της Συμφωνίας των Πρεσπών και την εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο – παρ’ όλα αυτά, όμως, εκείνος θα ψηφίσει την πρόταση…

Εχει, έστω και θολά, φασιστικά χαρακτηριστικά η Ελληνική Λύση; Το ερώτημα είναι ανοιχτό. Η άνοδός της πάντως στις δημοσκοπήσεις είναι το πιο ανησυχητικό στοιχείο του σημερινού πολιτικού σκηνικού.