21ος αιώνας: Ενας πρώτος απολογισμός
Οι ορισμοί που έχει δώσει ο Ερικ Χόμπσμπομ στους δύο προηγούμενους αιώνες είναι γνωστοί. Ο ένας ήταν ο «μακρός 19ος αιώνας», επειδή σύμφωνα με τον μεγάλο βρετανό ιστορικό κράτησε από τη Γαλλική Επανάσταση (1789) μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914). Ο άλλος ήταν ο «σύντομος 20ός αιώνας», καθώς ξεκίνησε το 1914 και τελείωσε το 1991, με την πτώση του Τείχους.
Ο Χόμπσμπομ δεν βρίσκεται πια μαζί μας και ο 21ος αιώνας έχει κλείσει μόλις το πρώτο του τεταρτημόριο. Για το τέλος του λοιπόν δεν ξέρουμε, αλλά η αρχή του τοποθετείται χωρίς αμφιβολία το 2001, με την επίθεση της Αλ-Κάιντα στους Δίδυμους Πύργους. Οπως εξηγεί η Ινώ Αφεντούλη στο επετειακό αφιέρωμα που κρατάτε στα χέρια σας, εκείνη την 11η Σεπτεμβρίου άλλαξαν όλα. Οι τρομοκράτες κατάφεραν να αποπροσανατολίσουν την πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης.
Η εισβολή στο Ιράκ οδήγησε στην αποδιάρθρωση όλης της Μέσης Ανατολής. Το αδιέξοδο απέναντι στους Ταλιμπάν συνέβαλε στην οικονομική κρίση του 2008 και στην ενίσχυση του απομονωτισμού, που με τη σειρά του οδήγησε στον θρίαμβο του Τραμπ. Ακόμη και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μπορεί να είχε αποτραπεί αν η τρομοκρατική επίθεση δεν είχε τορπιλίσει τη συνύπαρξη ΗΠΑ και Ρωσίας.
Εναν απολογισμό αυτής της 25ετίας επιχειρούν να κάνουν ΤΑ ΝΕΑ/Int., αναθέτοντας σε μια σειρά από προσωπικότητες να σχολιάσουν από ένα (ή σε ορισμένες περιπτώσεις δύο) διεθνούς χαρακτήρα ή απήχησης γεγονός κάθε χρονιάς. Η ιδέα ανήκει στο γαλλικό περιοδικό Le Nouvel Observateur, που έκανε πέρυσι ένα ανάλογο αφιέρωμα. Η διαπίστωση είναι κοινή: ο κόσμος κινείται τόσο γρήγορα, που δυσκολευόμαστε πλέον να τον κατανοήσουμε.
Πρέπει λοιπόν να κάνουμε μια παύση. Πρέπει να αφήσουμε για μια στιγμή το κινητό μας τηλέφωνο, που το χρησιμοποιούμε πλέον για πάρα πολλά πράγματα εκτός από το να τηλεφωνούμε, και να θαυμάσουμε μαζί με τον Γιώργο Ρόρρη τα πορτρέτα και τα γυμνά του Μόραλη, ενός «διεθνούς ζωγράφου» που πέθανε τέτοιες μέρες το 2009. ‘Η να αναρωτηθούμε μαζί με τη Λένια Ζαφειροπούλου αν είμαστε ευχαριστημένοι με τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τον χρόνο μας.
Πρέπει να πάψουμε να νοσταλγούμε ένα παρελθόν που δεν είναι ακριβώς αξιοζήλευτο και να παρατηρήσουμε την εποχή μας όπως είναι, προκειμένου να κατανοήσουμε τις προκλήσεις, να αποφύγουμε τις παγίδες και να εντοπίσουμε πηγές ελπίδας. ‘Η μάλλον δεν «πρέπει» τίποτα.
Οι συντελεστές αυτού του αφιερώματος δεν δίνουν κατευθύνσεις, σχολιάζουν γεγονότα και τις προεκτάσεις τους ώστε να μας κάνουν να σκεφτούμε κι εμάς πόσο έχουμε αλλάξει μέσα σε μια γενιά. Διαλύθηκαν, ας πούμε, ορισμένες ψευδαισθήσεις μας: ότι η δημοκρατία είναι «καταδικασμένη» να επικρατήσει, ότι ο άνθρωπος έχει ωριμάσει αρκετά ώστε να μην κάνει πλέον πολέμους, ότι οι πανδημίες ανήκουν στο παρελθόν, ότι η κλιματική αλλαγή είναι κάτι αφηρημένο που τοποθετείται στο απώτερο μέλλον. Aλλά αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό.
Οποιος πετάει στα σύννεφα καλό είναι να προσγειωθεί. Οποιος, πάλι, εξακολουθεί να πιστεύει ότι αν καλοπιάσουμε, ας πούμε, τον Πούτιν θα ζήσει η Ευρώπη ήρεμα και ειρηνικά, μάλλον δεν έχει καταλάβει τίποτα. Η αισιοδοξία πατάει σε ολισθηρό έδαφος, είναι βέβαιο. Από την άλλη πλευρά, δεν έχουμε ούτε το δικαίωμα ούτε την πολυτέλεια να παραιτηθούμε.
Οπως γράφει κι η Λίλιαν Μήτρου, σχολιάζοντας στο κλείσιμο της 25ετίας το τζίνι που έχει βγει από το μαύρο κουτί της τεχνητής νοημοσύνης, πρέπει να βελτιστοποιήσουμε τα φρένα του αυτοκινήτου για να μη μας πετάξει έξω στη στροφή.