Առայժմ չեմ տեսնում թուրք-ռուսական մերձեցման այն աստիճանը, որ մենք ինչ-որ բան կորցնենք. թուրքագետ
Առայժմ չեմ տեսնում Թուրքիա-Ռուսաստան մերձեցման այն աստիճանը, որ մենք ինչ-որ բան կորցնենք: Թուրքիան այժմ հարաբերությունները փորձում է կարգավորել ԵՄ-ի հետ, ինչը ցանկանում է նաև Եվրամիությունը: Այս մասին Tert.am-ի հետ զրույցում ասաց թուրքագետ Անուշ Հովհաննիսյանը: «Իհարկե, այդ վտանգը կա, և այստեղ մեզ համար եզրակացությունը պետք է լինի այն, որ մենք ուշադիր հետևենք մեր հարևաններին: Բայց մեզ համար շատ ավելի կարևոր է, որ մենք մեր ներքին անվտանգության կոմպլեքս հասկացողությունը ապահովենք, որը, ցավոք սրտի, չեմ տեսնում»,- նշեց թուրքագետը:
- Տիկի՛ն Հովհաննիսյան, պարբերականները սկսել են գրել այն մասին, որ Բրյուսելը պատրաստվում է կարգավորել Եվրոպայի և Թուրքիայի հարաբերությունները: Վերջերս նաև Գերմանիայի արտգործնախարարը Զիգմար Գաբրիելն էր հայտարարել այդ հնարավորության մասին: Որքանո՞վ է հավանական, որ հարաբերությունների կարգավորման մտադրություններն իրականություն դառնան:
- 2017թ. արտաքին քաղաքական զարգացումներից մեկն այն էր, որ Թուրքիան բոլորովին հրաժարվեց դեպի Եվրոպա ուղուց և բավականին կոշտ հայտարարություններ արեց: Ի պատասխան դրան, Եվրախորհրդարանը հատուկ հայտարարություն ընդունեց, որտեղ եվրոպական երկրներին կոչ էր անում սառեցնել Թուրքիայի հետ անդամակցության բանակցությունները: Վերջին շրջանում մենք տեսնում ենք նոր քայլեր, ի նկատի ունեմ Չավուշօղլուի այցը Գերմանիա, հանդիպումը արտգործնախարարի հետ: Ընդ որում, սա աննախադեպ էր, որովհետև Գաբրիելի հետ նա հանդիպեց նրա անձնական բնակարանում, թեյախմության պատրվակով, որը դիվանագիտական պրակտիկայում հատուկ բան է նշանակում, երբ դու տանն ես ընդունում: Նույնը նաև կարելի է ասել Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնի հետ Էրդողանի հանդիպման մասին: Հիմա ինչ-որ հեռահար նպատակներ, որ կարող են շատ բարելավել հարաբերությունները Եվրոպայի և Թուրքիայի միջև, ես չեմ տեսնում, որովհետև չափազանց շատ են հակասությունները: Բայց քաղաքականությունը քաղաքականություն է: Տեսեք, Արևմտյան կողմը տեսնում է Թուրքիայի դեգերումները դեպի արևելք, դեպի Ռուսաստան, դեպի իսլամական աշխարհ, այնուամենայնիվ, Եվրոպան չի ուզենա Թուրքիային ամբողջովին բաց թողնել կարթից: Ինչպեսև Թուրքիան շահագրգռված չէ ընդհանրապես կորցնել Եվրոպան, որովհետև նա բազմաթիվ թելերով է կապված նրա հետ: Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ է և չի էլ պատրաստվում դուրս գալ, չնայած ռուսները երազում են դրա մասին: Միաժամանակ, նա տնտեսական հարաբերություններով է կապված: Այսինքն՝ այդ շարժը բաց չթողնել և չկորցնել որպես գործընկեր, երկկողմանի է: Այժմ երկու կողմերն էլ որոշեցին թեթևակի քայլեր անել, որ չկորցնեն իրար: Տեսեք, Մակրոնի հետ հանդիպումը բերեց նրան, որ տնտեսական, ռազմաարդյունաբերական ոլորտում մի շարք պայմանագրեր կնքվեցին Թուրքիայի հետ: Մինչ այդ Թուրքիային չէր հաջողվում հարմար գնով ձեռք բերել այն զինատեսակները, որոնք ուզում էր ձեռք բերել: Եթե չլիներ Թուրքիայի հայտարարությունը ռուսական C400-ը ձեռքբերելու մասին, գուցե այս գործարքը հնարավոր չլիներ: Այսինքն՝ Թուրքիան օգտագործեց դիվանագիտական այն պրակտիկան, որը դեռ Օսմանյան ժամանակաշրջանից է գալիս: Նա օգտագործում է հակասությունները տարբեր տերությունների միջև և փորձում է սողոսկումը տարբեր կողմերի միջև իրականացնել և շուռ տալ ի օգուտ իրեն: Բայց ես մերձեցում այսօր չեմ տեսնում: Օրինակ, Մակրոնն ուղղակի հայտարարեց, որ Թուրքիային՝ որպես գործընկեր, այլ կարգավիճակով կարող ենք ունենալ: Այսինքն՝ վերջնական հարաբերությունների խզումը ձեռնտու չէ թե մեկ կողմին, թե մյուս:
- Կարծում եք, որ ԵՄ-Թուրքիա հարաբերություններում տեղաշարժ կլինի հիմնականում տնտեսակա՞ն ոլորտում, ոչ թե քաղաքական, այսինքն՝ անդամակցության շուրջ բանակցությունների մասով:
- Կարծում եմ՝ տնտեսական տարբեր ոլորտներում շատ բաներ կբացվեն, որոնք սառեցված էին: Օրինակ, օրերս դեպի Թուրքիա տուրիստական հոսքերը գերմանացիների ավելացել են, իսկ գերմանացիները շատ էին սիրում հանգստանալ այստեղ: Թուրքական տուրիզմի առյուծի բաժինը միշտ ապահովել են գերմանացիները և ռուսները: Գերմանացիների տուրիստական հոսքերը սառեցված էին, իսկ այժմ այդ հոսքերը կլինեն: Տնտեսական կապերը, որոնք սառեցվել էին, դրանք կվերականգնվեն, բայց այն ռազմավարական ուղղությունը, որ արդեն Թուրքիան լիիրավ անդամակցություն կունենա, կարծում եմ՝ այդ խոսակցությունները փակված են: Թե ինչ ձևաչափով կվերականգնվեն դրանք, մենք կտեսնենք:
- Շատ է խոսվում այն մասին, որ եթե Թուրքիան վատ հարաբերություններ ունենա Եվրամիության հետ, գնում է ավելի շատ Ռուսաստանի հետ մերձեցման, և դա Հայաստանի համար շատ ավելի վտանգավոր է, քան ունենալ եվրոպամետ Թուրքիա: Ձեր կարծիքով, ինչո՞վ կարող է դա վտանգավոր լինել, և կա՞ այժմ այդ վտանգը:
-Իմ անձնական կարծիքն այնպիսին է, որ Թուրքիան այն ժամանակ էր հոդաբաշխ բանակցությունների գործընկեր, երբ բռնել էր ԵՄ-ի հետ անդամակցելու ճանապարհը: Իհարկե, Թուրքիան լավ ճանաչող մասնագետի համար պարզ էր, որ նա երբեք եվրոպական երկիր, եվրոպական չափանիշներին համապատասխանող երկիր չէր դառնա: Բայց գոնե դեպի Եվրոպա այդ ընթացքի ժամանակ Թուրքիան պարտավորություն էր վերցրել և մշտական մոնիտորինգի տակ էր գտնվում: Նա ԵՄ երկրների կողմից ճնշման տակ էր գտնվում, որ խոսքի ազատության ոլորտում, դատական համակարգում ինչ-որ քայլեր աներ: Մենք տեսնում էինք, որ դա բերում էր նրան, որ Թուրքիայի հետ կարելի էր քիչ թե շատ հոդաբաշխ ձևով բանակցել, ինչ-որ գործընթաց ունենալ և այլն: Երբ որ նա հեռանում է այդ չափանիշներից, դառնում է անկանխատեսելի, շատ ավելի ագրեսիվ: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի հետ մերձեցմանը, ապա պետք է ասեմ, որ այս երկու երկրների լիդերները շատ ընդհանուր բաներ ունեն: Իհարկե, մեր դառը փորձը հուշում է, որ երբ Թուրքիան մերձենում է Ռուսաստանի հետ, հաճախ այդ մերձեցումը հայերի հաշվին է լինում, այսինքն՝ ինչ-որ բան հայերը կարող են կորցնել: Բայց առայժմ ես չեմ տեսնում այս մերձեցումը ռուսների և թուրքերի միջև: Սա շատ իրավիճակային է, և նրանք շատ են հակասությունները ունեն: Ռուսաստանը շատ լավ գիտակցում է, պարզապես իրավիճակը ստիպում է ՌԴ-ին, որ որոշ բաների վրա ժամանակավոր աչք փակի: Իհարկե, այդ վտանգը կա, և այստեղ մեզ համար եզրակացությունը պետք է լինի այն, որ մենք ուշադիր հետևենք մեր հարևաններին, տարածաշրջանում տեղաշարժերին: Բայց մեզ համար շատ ավելի կարևոր է, որ մենք մեր անվտանգությունը ապահովենք, իսկ մեր անվտանգություն ասելով՝ ես նկատի ունեմ ոչ միայն ռազմականը, այլ նաև մեր տնտեսությունը, սուվերենության ապահովումը, մեր ժողովրդագրական տվյալները, որոնք սարսափելի են: Այս ամեն ինչը մտնում է անվտանգություն կոմպլեքս հասկացողության մեջ, որը, ցավոք սրտի, չեմ տեսնում: