Կարելի էր այդ արձանագրություններն ուղղակի թողնել դարակում՝ սպասելով ավելի լավ ժամանակների․դե Վաալը՝ հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին
«Քարնեգի Եվրոպա» հիմնադրամի ավագ գիտաշխատող Թոմաս դե Վաալի կարծիքով՝ Ադրբեջանն է եղել ամենամեծ խոչընդոտը հայ-թուրքական հարաբերությունների չկարգավորման, հայ-թուրքական արձանագրությունները չվավերացնելու հարցում:
Նա Tert.am-ի հետ զրույցում նկատեց՝ եթե չլիներ Ադրբեջանը, այս գործընթացը հաջողություն կունենար, և հայ-թուրքական սահմանն արդեն բաց կլիներ:
«Ադրբեջանն այսօր լավ դիրքավորվել է Անկարայում: Եվ քանի որ այդ երկրի ազդեցությունը Թուրքիայի վրա մեծանում է, իսկ Թուրքիան բավական հզոր տնտեսական խաղացող է, նախագահ Ալիևը համերաշխության ձեռք է մեկնում նախագահ Էրդողանին: Թուրքիայում հեղաշրջման փորձի ժամանակ Ալիևն իր հաստատուն աջակցությունը հայտնեց Թուրքիայի նախագահին: Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև հարաբերություններն է՛լ ավելի են ամրացել, ինչը նշանակում է, որ այս գործընթացն ավելի դժվար է լինելու»,- ասաց նա:
Նշենք, որ Թոմաս դե Վաալն այն վերլուծաբաններից է, որ դեռ տարիներ առաջ է հոռետեսական կանխատեսումներ ունեցել հայ-թուրքական սահմանի բացման հարցում: Նա դեռ այն ժամանակ նշել էր. «Ցավոք, Ադրբեջանի դիրքերը Թուրքիայում գնալով հզորանում են, ուստի կարծում եմ, որ ցյուրիխյան արձանագրությունները չեն վավերացվի: Ահա թե ինչու են սահմանի բացման շանսերը բավականին փոքր: Ու դա բխում է Ադրբեջանի շահերից»:
Հարցին, թե ինչ է կարծում, ինչու Հայաստանը հայ-թուրքական արձանագրությունները ստորագրելուց միայն տասը տարի հետո որոշեց առոչինչ ճանաչել, Թոմաս դե Վաալը պատասխանեց․
«Վստահ չեմ, որ ճիշտ եմ հասկացել՝ ինչու դա արվեց. կարելի էր այդ արձանագրություններն ուղղակի թողնել դարակում՝ սպասելով ավելի լավ ժամանակների: Չեմ կարծում, որ դա կառուցողական քայլ էր: Ըստ իս՝ մեզ այժմ հարկավոր է սպասել, մինչ հնարավոր կլինի վերսկսել այս ողջ գործընթացը քաղաքական արդեն բոլորովին այլ միջավայրում»,- ասաց նա:
Անդրադառնալով արդեն ՀՀ նախագահի մոտեցմանը, թե հայկական կողմը պատրաստ է Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորել, սակայն դրա համար նոր փաստաթուղթ է պետք, բրիտանացի վերլուծաբանը նշեց, որ, իր կարծիքով, լավ կլիներ, որ լինեին առանձին գործընթացներ՝ Հայաստանի և Թուրքիայի, ինչպես նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև:
«Սակայն տեսնում եմ, որ դրանք սերտորեն փոխկապակցված են, քանի որ մեկ խնդրի լուծումը դժվար է առանց մյուսի»,- ասաց նա:
Միջազգային հանրությունը հետաքրքրված էր հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմամբ մինչև արձանագրությունների ստորագրումը Ցյուրիխում: Թոմաս դե Վաալը համաձայնեց, որ հետո բոլորի ուշադրությունն այդ հարցից կորավ:
«Անշուշտ, գիտենք, որ միջազգային հանրությունը սիրում է հաջողության պատմություններ: Ուստիև, երբ արձանագրությունները ստորագրվեն, այն կողջունեն բոլոր ներգրավված կողմերը, այդ թվում՝ Հիլարի Քլինթոնը, Խավիեր Սոլանան և Սերգեյ Լավրովը: Սակայն եթե ամեն ինչ ձախողվի, միջազգային հանրությունը, ցավոք, կկորցնի իր հետաքրքրությունը»,- ասաց նա:
Հիշեցնենք, որ հայ-թուրքական արձանագրությունները նախաստորագրվել էին 2009-ի հոկտեմբերի 10-ին Ցյուրիխում: Ստորագրված արձանագրությունները պետք է վավերացվեին 2 երկրների խորհրդարանների կողմից, համաձայն փաստաթղթի, «ողջամիտ ժամկետներում»։
Սակայն այս տարվա մարտի 1-ին ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հրամանագիր ստորագրեց, որով դադարեցրեց հայ-թուրքական արձանագրությունների կնքման ընթացակարգը՝ հավատարիմ մնալով նախորդ տարի ՄԱԿ-ի գլխավոր Ասամբլեայում արած հայտարարությանը, թե 2018-ի գարունը Հայաստանը դիմավորելու է առանց «սին» հայ-թուրքական արձանագրությունների: