Eksperci o szokującej rezygnacji prezydenta Kazachstanu. „Nazarbajew przechytrzył wszystkich”

Nursułtan Nazarbajew po blisko 30 latach rządów złożył rezygnację z urzędu prezydenta Kazachstanu, ale władza pozostaje w jego rękach; jego odejście nie jest zwycięstwem opozycji i wydaje się, że Nazarbajew wszystkich przechytrzył – pisze rosyjska „Nowaja Gazieta”.

Niezależna rosyjska gazeta zauważa, że w minionym roku Nazarbajew przeprowadził w systemie władzy zmiany, po których „ludzie zaczęli coś podejrzewać”; m.in. nadał szefowi Rady Bezpieczeństwa kompetencje niemal przekraczające władzę prezydenta.

Nazarbajew kieruje partią Nur Otan, która sprawuje prawie pełną kontrolę w parlamencie. „Jednak i tak jego odejście – 19 marca 2019 roku o godz. 19 – dla całego kraju było całkowicie nieoczekiwane” – przyznaje gazeta.

Wskazuje, że Nazarbajew jako szef Rady Bezpieczeństwa będzie mógł blokować działania prezydenta. Utrzymał w swych rękach struktury siłowe i „nadał im kompetencje do uruchamiania w kraju trybu blokady informacyjnej w jakiejkolwiek niejasnej sytuacji” – wskazuje gazeta.

Jak ocenia, teraz przed odchodzącym prezydentem stoi „niebanalne zadanie”, gdyż „w ciągu 30 lat władzy po mistrzowsku usunął on z szachownicy politycznej Kazachstanu wszystkie znaczące figury, a przy tym nie pozostawił żadnego polityka, którego w pełnej mierze można byłoby nazwać następcą”.

Na pierwszy rzut oka najbardziej oczywistą kandydatką na następcę wydaje się starsza córka prezydenta Dariga Nazarbajewa. Jednak jej doświadczenie kierownicze jest niewielkie, a ostatnio z jej nazwiskiem związanych jest kilka afer. Obrońcy praw człowieka ogłosili raport, w którym twierdzą, że córka prezydenta mogła wyprowadzić z kraju kilkadziesiąt milionów dolarów na rachunki bankowe w Austrii.

Jednocześnie „kilka równoważnych jej figur” znajduje się wśród funkcjonariuszy resortów siłowych. To m.in. szef Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego Karim Masimow, były premier. „Nowaja Gazieta” zastanawia się, czy Masimow zdoła powstrzymać swoje ambicje, aby zachować konstrukcję zbudowaną przez Nazarbajewa.

Za najważniejszy czynnik gazeta uważa sytuację wewnętrzną w Kazachstanie, gdzie poza stolicą rośnie niezadowolenie społeczne. Ocenia, że zabójstwo w 2018 roku w centrum Ałmaty medalisty olimpijskiego, łyżwiarza Denisa Tiena pokazało, że „poziom chaosu wewnętrznego jest słabo kontrolowany, mimo różowej witryny”. „Nowaja Gazieta” pisze także o „całkowitym zdławieniu opozycji, które uczyniło reżim na wskroś skostniałym”.

Jednak – konkluduje – „jak się wydaje, pierwszy prezydent Kazachstanu przechytrzył wszystkich”. Niezadowoleni obywatele czy zwolennicy „głównego wroga” Nazarbajewa, żyjącego za granicą oligarchy Muchtara Ablazowa, odejście prezydenta mogą uważać za zwycięstwo. Nazarbajew jednak „nadal utrzymał mechanizmy władzy”, a zarazem niemal naprawił swoją reputację. Teraz – pisze „Nowaja Gazieta” – Nazarbajew „będzie wspominany nie jako gnębiciel wolności czy jako chwalący się osiągnięciami na arenie światowej człowiek, któremu towarzyszy kult jednostki, lecz jako ten, który dobrowolnie oddał może nie najważniejszy, ale pierwszy urząd w państwie”.

Z kolei białoruscy eksperci oceniają, że rezygnacja prezydenta Kazachstanu Nursułtana Nazarbajewa ma na celu zapewnienie kontrolowanego transferu władzy. Porównują też Nazarbajewa, który rządził krajem od prawie 30 lat, do białoruskiego prezydenta Alaksandra Łukaszenki.

„(Ten krok ma) zachować stabilność polityczną w kraju i władzę w rękach tej grupy, do której należała wcześniej. Jest mało prawdopodobne, że Nazarbajew działał pod wpływem jakichś sił opozycyjnych. Ale sama decyzja świadczy o tym, że elity czują siłę opozycji i próbują zapewnić kontrolę przez zmianę personalną” – twierdzi cytowany przez Radio Swaboda komentator Jauhien Krasulin.

Eksperci wskazują, że formalne odejście z funkcji prezydenta niemal 79-letniego Nazarbajewa ma na celu zapewnienie gwarancji jemu i jego otoczeniu.

W sąsiednim Uzbekistanie po śmierci prezydenta Islama Karimowa w 2016 r. władzę przejął dotychczasowy premier, a rodzina poprzedniego przywódcy utraciła wpływy polityczne. Białoruscy analitycy widzą w działaniach Nazarbajewa próbę zabezpieczenia się przed takim scenariuszem.

Politolog Andrej Fiodorau zastanawia się, czy odejście kazachskiego prezydenta jest „formalne czy faktyczne”. Nie wyklucza, że „jest to wybieg, który umożliwi, bez pełnienia formalnie funkcji (prezydenta – red.), wywieranie wpływu na rozwój sytuacji w Kazachstanie”.

Eksperci zastanawiają się również, czy do podobnego scenariusza mogłoby dojść na Białorusi, gdzie Alaksandr Łukaszenka sprawuje funkcję prezydenta nieprzerwanie od 1994 r. Taki scenariusz uznają jednak za mało prawdopodobny.

„To raczej nie będzie przykład dla Białorusi, bo nasz system polityczny jednak jest inny, łagodniejszy. Poza tym białoruski prezydent nie jest jeszcze w tak poważnym wieku jak Nazarbajew (Łukaszenka ma 64 lata)” – uważa publicysta Pauluk Bykouski.

„Nasza Niwa” przypomina, że zgodnie z konstytucją gdyby do dymisji podał się białoruski prezydent, p.o. głowy państwa zostaje premier.

Agencja BiełTA poinformowała, że Łukaszenka odbył rozmowę telefoniczną z Nazarbajewem, w której „wyraził żal” w związku z jego odejściem ze stanowiska. Podkreślił też, że z Nazarbajewem łączą go „bliskie, wieloletnie kontakty służbowe i przyjacielskie”. Zwrócił również uwagę, że kazachski polityk zgodnie z konstytucją ma status „przywódcy narodu”, który jest „w pełni zasłużony”.

Prezydent Nazarbajew poinformował we wtorek, że podał się do dymisji. Polityk był wybrany na ten urząd w 1991 roku. Jeszcze w czasach ZSRR, od 1989 roku, był pierwszym sekretarzem KC Komunistycznej Partii Kazachstanu.

Do czasu wyborów obowiązki szefa państwa będzie pełnił przewodniczący Senatu Kasym-Żomart Tokajew. Ustępujący prezydent oświadczył, że pozostanie przewodniczącym krajowej Rady Bezpieczeństwa oraz szefem rządzącej Demokratycznej Partii Ludowej „Nur Otan”.

PAP