«Ekstremizm tapılmaq kerek»: Qırımda Rusiye mahkeme sistemasınıñ husussiyetleri
Kreml nezareti altındaki Qırım mahkemeleri nasıl çalışa? Olar qomşu Rusiye mahkemelerinden ne qadar farq ete? Ne için yarımadada sıq-sıq ekstremizmde qabaatlağan cinaiy işler açıla? Aqlap çıqacaq mahkeme qararları artacağına ümit barmı?
Qırımda Rusiye mahkeme sistemasınen bağlı muim meselelerge ilhaq etilgen yarımadada bir qaç mahkemede iştirak etken rusiyeli uquqçı, «Agora» halqara uquqimaye gruppasınıñadliyecisi Aleksey Ladin cevap bere.
– Qırımda çalışqan Rusiye mahkeme sistemasınıñ hususiyetleri neden ibaret?
– Qırım Rusiye uquq sistemasına kirmege areket etse bile, onı ondan ayırğan bazı obyektiv faktorlar mevcut. Daa evel prokuror, mahkemeci ve politsiya hadimleriniñ muayyen bir qısmı Ukraina uquq sistemasında çalışa ediler. Belli bir vaqıttan soñ olar attestatsiya keçip, bir anda epsi Rusiye telükesizlik ve mahkeme sisteması içinde çalışmağa başlayaraq, epsi bir kereden qanunnı bilgenler sırasına qoşuldı. Ancaq böyle bir şey imkânsız ve ah degende er kes şu arada deñişip olamaz. Ekseriy allarda olarğa ihtisaslılıq bile yetişmey. Ondan da ğayrı, Rusiye mahkeme sistemasında quvetlengen qabaatlav trend bar. Yuqarı mahkeme statistikasına köre, umumiy sayı içinde aqlayıcı qararlarnıñ sayısı 0,2%ni teşkil ete.
– Bu sovetler sistemasına köre bile daa az degilmi?
Men Taqiqat komitetiniñ nasıl çalışqanını bilem – açıq-aydın ve aqılsız hatalar, qanun bozuluvlarınıñ üstü mahkeme vastasınen örtüle
– Ebet. Ğarp devletlerinde bu bir musabaqa sisteması kibi çalışa ve qabaatlav qararlarına 100% yaqınlaşmaq imkânsız. Aqlımda qalğanına köre, Taqiqat komitetiniñ başı (Rusiye – QA) Aleksandr Bastrıkin bunı komitet hadimleri pek keyfiyetli çalışa degen şekilde añlata. Amma böyle olması mumkün degil. Men Taqiqat komitetiniñ nasıl çalışqanını bilem – açıq-aydın ve aqılsız hatalar, qanın bozuvlarınıñ üstü mahkeme vastasınen örtüle.
– Özüñiz rastketirgen bir misal aqqında ikâye etip olursıñızmı?
Bu sistemada çalışqan em Qırım, em de Rusiye hadimlerinen bağlı: ihtisaslılıq reberlerniñ riyakârlığınen deñiştirile
– Menim imayem altındaki İsmail Ramazanov milliy alâmetlerge köre bazı şahıslarğa nisbeten duşmanlıq ve nefret doğurğanında qabaatlana. O, artıq yarım yıldan berli SİZOda tutula. Tevqif etilgeninden berli beş ay içinde onen iç bir taqiqat areketi ötkerilmedi, lâkin apiste qaluv muddeti ep uzatılmaqta. Men mahkemege bir qaç sefer sozıp oturabermesinler dep rica etken edim, amma bir şey yapılmadı. Qırım Yuqarı mahkemesi bu qararlarğa ep qol tuttı. Mahkeme sisteması taqiqat organlarınıñ üstüni qapatqanı menim içün açıq –aydın körüne. Mahkeme körmese, taqiqatçınıñ sozıp oturmasına manaçıq yoq. İşte, bularnıñ epsi Avropa insan aqları mahkemesine muracaat etmege esas bere ve bu mesele Rusiye telükesizlik organlarınıñ menfaatına zarar bere. Lâkin er şey hadimler ihtisaslılığınıñ aşağı seviyede olğanını köstere. Bu sistemada çalışqan em Qırım, em de Rusiye hadimlerinen bağlı: ihtisaslılıq reberlerniñ riyakârlığınen deñiştirile. Afsus ki, bu umumiy bir trend olıp qaldı.
– Daa nasıl bozuluvlar köresiñiz?
– Tevqifhane tutuv şartları halqara talaplarğa uymay. Bunen beraber Avropa mahkemesine şikâyet berilgen taqdirde, Rusiye Federatsiyası davalaşıp oturmay ve barışıq muqavelesi tizip, tazminat töley. Yani tazminat tölep, insannı apishanede tutmaq daa da kârlı sayıla.
– Bu sistema nege ıntıla?
Telükesizlik organları reberlerine özleriniñ emiyetini köstermek isteyler. Ekstremizmge qarşı küreş merkezleri açıldı ise, demek ki, ekstremizm tapılmaq kerek
– Qırımda çalışqan sistemanı unikal dep saymayım – Rusiye içün aktual olğan trendler ceetinden o yalıñız daa ziyade toplamalı şekildedir.Bir taraftan sistema ve devlet bütün cemiyetten üstün olğanını köstermek istey, diger taraftan ise, telükesizlik organları bayağı kölemli olğanı sebebinden, yuqarıda turğan reberlerine özleriniñ emiyetini, olarğa ihtiyac olğanını köstermek isteyler. Ekstremizmge qarşı küreş merkezleri açıldı ise, demek ki, ekstremizm tapılmaq kerek.
– Demek ki, qabaatlamaq içün qabaatlavlar ep artamı?
– Meselâ: uquqimayeci Emir-Usein Kuku ayrı bir regionda devletni avdarma teşebbüsinde qabaatlana – bu asılda emsalsiz bir qabaatlav. Bu cinaiy işke daa da ağır bir madde qoşıp, onu bir yıldan ziyade apiste tutmaq içün yapılğan edi. Lâkin men ep mantıqlı qarar çıqar ve bu madde boyunca «Yaltalı altı kişi» aqlanır dep ümit etem. Faqat Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtında iştirak etkeni içün, menimce, büyük ihtimal mahküm etilir.
– Açıqlıq bu insanlarnıñ azat etilmesine yardım etebilirmi?
– Aslında bir çoq usullar arasında bu imaye qullanabilecek yekâne yollardan biri sayıla. Mahkemeci ve telükesizlik hadimlerine bunı kimsege bildirmeyip sessiz yapmaq daa da uyğun kele. Bizler bunı kütlege bildirgenimizde, olar bayağı oñaytsız alğa tüşeler. Böyleliknen biz mahkemecilerni iş esnasında yapqan hatalarını tüzetmege mecbur etsek de, yañı soylârı peyda ola. Eger iç bir areket yapılmasa, halqara mahkemelerde iç bir şansımız qalmaz. Lâkin hatalar kösterilip turulsa, o zaman ileride bularnı esas olaraq kösterip, insan aqları Şartnamesiniñ maddeleri bozulğanını isbat eterek, Rusiye mahkemeleriniñ qararına tesir etmek mumkün olur.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)