«Qırım platforması» ve Qırımda insanlarnıñ tutuluvı: «Rusiye qarşı çıqtı»

«Qırım platformasınıñ» quruluvı Rusiyeniñ Qırım ilhaqını devam ettirmek niyetleri içün telükeli olğan «Ukrainanıñ lafsız ğalebesidir», – dep ayttı sentâbrniñ 10-nda Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba Ukraina Yuqarı Radasında çıqışta bulunıp. Onıñ bildirgenine köre, bu «yarımada işğaliniñ bitmesine ketirecek aqiqiy mehanizm». 

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov Ukraina prezidentine ve «Qırım platformasında» iştirak etken devletlerniñ prezidentleri ve ükümet yolbaşçılarına mektüp yollap, Qırımda insanlarnıñ tutuluvı sebebinden devletlerara mesleatlarnıñ acele keçirilüvine çağırdı. Avgustnıñ 23-nde «Qırım platformasınıñ» sammiti keçirilgen soñ Rusiye quvetçileri Qırımda onıñ iştirakçisi, Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâlnı gaz borusında diversiya yapqanında qabaatlap tuttı. Çubarov emin ki, «Kreml bu şekilde «Qırım platforması» iştirakçileriniñ qararlığını sınap baqa». Bu teşebbüs Rusiyeniñ Qırımda yapqanlarına nasıl qarşı çıqa bile, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı. 

Ukraina halq deputatı, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini Ahtem Çiygoznıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgen fikrine köre, «Qırım platforması» Rusiyege qarşı tirenüvniñ semereli aleti olaraq özüni şimdilik köstermedi. 

– Ebet, avgustnıñ 23-nde sammit yahşı seviyede keçirildi, bu bir ğalebemi-yoqmı – platforma çerçivesinde ileride neler yapılacağınıñ örneklerini kösterip, tarif etmek kerek edi. Bularnı eşitmedik. Kuleba Qırım meselesi geosiyaset, dünya siyaseti ya da özü içün müim olğanına işandırmağa istey kibi oldı. Deputatlar «Qırım platforması» işğalci akimiyetniñ deşetli areketlerine ne içün cevap bermey dep sorasa, cevap alıp olamadı. Ğalebe ve müimlik tış işler naziriniñ lafları şeklinde itiqatlarğa köre degil, areketlernen belgilene. «Qırım platforması» bir birleşmedir, onıñ iştirakçileri niyetlerine dair umumiy beyanname imzaladı, fikrini ayttı. Qırımdaki soñki adise-vaqialarğa bir cevap bermeleri mümkün edi. 

Ahtem Çiygoz, «Qırım platformasınıñ» iştirakçisi Nariman Celâlnıñ tutulğanınen bağlı beyanatlar tek bazı iştirakçi memleketler tarafından yapıldı. 

– Amma bu platforma işğalcilerniñ areketlerine tez cevap bermek içün quruldı. Yani «Qırım platforması» neticesinde aletler olmalı – meselâ, belli qararlarnı azırlaycaq ve qabul etecek ekspertlerniñ iş gruppaları olmalı, soñra olarnı iştirakçi memleketler tasdıqlamalı. İşğal altındaki topraqlarda yaşağanlar bunı bekley, çünki vaziyet pek zor ve eñ esası olğan yaşayış telükesizligi yoq. Şunıñ içün, ebet, tez ve semereli bir şekilde cevap berilmesini isteymiz. «Qırım platforması» bir programma yapqanını köstermek kerek – soñra er kes bunı bilecek.

Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ idare reisi Olga Skripnik, «Qırım platforması» iştirakçileriniñ yarımadada soñki tutuvlarnen bağlı açıq olmağan işi daa devam etkenine oşay, dep bildirdi.

– Alğan malümatımızğa köre, Ukraina Tış işler nazirligi avgustnıñ 23-nde Kyivde olğan 46 eyyetniñ Qırımda insanlarnıñ tutuluvınen bağlı bir beyanat yapmalı, dep bildirdi «Qırım platformasınıñ» iştirakçilerine, ve muzakereler daa yekünlenmedi. Bundan ğayrı, aq qorçalayıcılar, şu cümleden bizim teşkilâtımız da, «Qırım platformasınıñ» iştirakçilerine muracaat etip, eñ azından daa bir şey kirsetilmegen memleketlerde şahsiy sanktsiyalar kirsetmege ya da cedvellerge kirsetilmegen insanlarğa qarşı sanktsiyalar kirsetmege rica etti. Laf, hususan, işkence qullanılğan davalarda ilk sefer olmağan tahqiqatçı Vitaliy Vlasov aqqında kete, – Vladislav Yesipenko davasında da bar edi. «Qırım platformasından» iştirakçi memleketleriniñ Rusiye ile er angi muzakerelerinde – mevzusı ne olsa olsun – Nariman Celâl ve bütün siyasiy mabüslerni azat etüv meselesi köterilecek, dep bekleymiz. 

Olga Skripnik, «Qırım platformasınıñ» maqsadlarından biri Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvına qarşı bir mehanizm azırlanuvı edi, dep hatırlata. 

– Tek bir beyanat aqqında aytılmay – iştirakçi memleketlernen universal yurisdiktsiya seviyesinde işbirligi de müim ola. Yani Ukraina talabınen cinaiy tahqiqatlar başlatılmalı ve diger memleketlerde insan aqlarınıñ eñ ağır bozuluvlarına alâqası olğan arbiy cinayetçiler ve diger insanlarnıñ cinaiy taqibi olmalı. Bu pek qıyın ve zametli iş, amma «Qırım platforması» çerçivesinde kerçek neticesi ola bile, dep tüşünemiz. Şahsen men yañı sanktsion mehanizmleriniñ işi neticesinde işğal etilgen Qırımnıñ Rusiye apishanelerinde siyasiy mabüs tutulğan er kün Putinge yaqın insanlarğa paalığa kelmek kerek, dep tüşünem. Yani tek çeteldeki paraları buzlatılmasın, zarar körgenler fayda körsin. 

Avgustnıñ 23-nde olıp keçken «Qırım platformasınıñ» sammiti arefesinde Rusiye Tış işler naziri Sergey Lavrov tedbirni «şabaş» dep adlandırıp, iştirakçilerini «neonatsist, ırqçı isteklerge qoltutmaq» niyetleri bar olğanında qabaatladı. Esas Ukrainada yaşap çalışqan qırımlı siyasetşınas Yevgeniya Gorünovanıñ fikirince, Rusiyeniñ «Qırım platformasına» bergen cevabı beklengen bir şey olsa da, Ukraina teşebbüsiniñ iştirakçi memleketleri sanki buña azır degil edi. 

– Lavrov bile «Qırım platforması» arefesinde dayanmağan olsa, Kreml bu sammitke pek açuvlanğan, demek. Qırımda repressiyalar olacaq, dep beklemek mümkün edi: çünki vekillerini Kyivdeki sammitke yollağan devletlerge yetmek bayağı zor ve uzun bir esnas. Amma qırımtatarlar bar – yetmesi pek qolay vaziyet reineleri. Rusiye quvetçileriniñ Nariman Celâlnı diversiya maddesine istinaden apiske almaq qararı pek beklengen bir şey olmağandır. Ne yazıq ki, bu ilk ve, ğaliba, soñki tutuvlar degil, ve Ukraina Tış işler nazirligi ve diger organlarnıñ standart cevabı endi belli. «Qırım platformasını» aytsaq, ciddiy bir cevap ve işbirligi alâmetlerini şimdilik körmeyim. Eñ azından 40 iştirakçi memleketniñ tış işler nazirleriniñ ortaq beyanatı olsun ister edim. 

Yevgeniya Gorünovanıñ fikirince, Olga Skripnik aytqan memleketlerniñ eki afta devamında bir cevabını azırlamaları suratlı «Twitter-diplomatiyası» zamanında pek yavaş kete. 

– Daa çoq meni «Qırım platformasına» qoşulğan farqlı memleketlerden 300 ekspertten ibaret gruppa meselesi qasevetlendire. Ukrainada aq qorçalayıcılarnıñ cevabı azır – ya diger memleketlerniñ aq qorçalayıcıları qayda? Bağ barmı, ya da tek kâğıtta bu insanlarnıñ cedveli bar? Bu raqamlar içünmi yapıla ya da semereli olsunmı dep? Aq qorçalayıcılar içün birleşip, ortaq beyanat yapmaq o qadar zor degil, olar devlet mehanizmi degiller. Umumen «Qırım platformasına» işi ne qadar semereli olğanına baqmaq içün qarşı çıqtılar. 

Yevgeniya Gorünova, ileride bu semereligini «Qırım platformasınıñ» şimdiki ya da endi azırlanğan mehanizmleri Nariman Celâl ve diger siyasiy mabüslerniñ taqdirine nasıl tesir etecegine baqıp, qıymet kesmege mümkün olacaq, dep qayd ete. 

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)