İhtilaf ahlakı
Enbiya YıldırımBir arada bulunan insanların hiçbir problem olmadan asude bir hayat sürdükleri görülmemiştir. Hz. Adem’d...
Enbiya Yıldırım
Bir arada bulunan insanların hiçbir problem olmadan asude bir hayat sürdükleri görülmemiştir. Hz. Adem’den itibaren başta aile olmak üzere toplumsal birlikteliklerin olduğu her tür yaşam katmanında sorunlar sürekli olmuştur. Zaten ahlak ve hukuk bu yüzden vardır. Kaldı ki kendisini cemiyetten soyutlayarak yalnız yaşamaya çalışanların bile kendileriyle bunalıma düştükleri az rastlanan bir durum değildir. Tüm bunların anlamı insanın sorun üreten bir varlık olduğudur. Ama aynı zamanda insan, kendisinin ürettiği soruna çözüm arayan varlıktır.
İnsanın dünyadaki toplumsal yaşam serüvenine baktığımızda, başta tevhid inancı olmak üzere sosyal hayatı düzenleyen sistemi bir yana bıraktığı durumlarda Allah Teâla insanlığa rehber olması için peygamberler göndermiştir. Kur’an bu bağlamda önceki peygamberleri ve onların uğraşlarını özetleyerek bizlere sunar. Bu bir anlamda insanlık tarihinin kısa bir özetidir. Hz. Peygamber’in gönderildiği döneme bakıldığında da, zamanlama olarak mükemmel bir zaman diliminin seçildiğini görebilmekteyiz. Bir peygamber beklentisi kendiliğinden oluşmuş ve insanlığın yeni rehbere olan ihtiyacı netleşmiş ve Allah son elçisini göndermiştir. Rasûlullah’ın elçi olarak gönderildiği dönem dünya ölçeğinde düşünüldüğünde, peygambere olan ihtiyaç ilahî hikmetin büyüklüğünü anlamamızı kolaylaştırır.
Allah Rasûlü insanlar arası ilişkileri düzenlerken hak ve adalet kavramlarını esas almış, her şeyi güven esası üzerine inşa etmeye gayret etmiştir. Yalan konuşmaktan sakındırması, dedikoduyu kötülemesi, başkasının malını gasp etmeyi çok fena bir eylem olarak nitelemesi bu çabanın yansımalarıdır.
Rasûlullah’ın toplumsal ilişkileri düzenlerken, yaşanan problemleri çözerken, ortaya çıkması muhtemel meselelere dikkat çekip uyarıda bulunurken takip ettiği bazı yöntemler dikkatimizi çekmektedir. Bunlar ana hatlarıyla şunlardır:
1-Allah’ın her şeyi görüp bildiği: Gerek Kur’an’ın ve gerekse Hz. Peygamber’in insanlara kazandırmaya ve gönüllerine yerleştirmeye çalıştığı inanç esaslarının başında, Allah’ın her şeyi görüp bildiği gelir. Bunu yaparken, kul ile Allah arasındaki ilişkinin bütünüyle korku esaslı değil sevgi-endişe karışımı bir halde olmasını hedefler.
Hz. Peygamber’in burada sözünü ettiğimiz hususu, kişiler arası hak hukuk meselelerini çözerken ayrıca hatırlatması çok önemlidir. Esas olanın kalpteki bilgi olduğunu, insanın Allah’ı kandırmasının asla mümkün olmadığını dile getirerek bir anlamda vicdanın hakemliğini öne çıkarması dikkat çekicidir. Kendisine gelen iki hasıma, kalplerde olanı Allah’ın bildiğini, kendisinin anlatılana göre karar verdiğini söylemesi bunun bir tezahürüdür. (Buhârî, 2680)
2-Doğrudan müdahale: Hz. Peygamber’in gerek Medine ve gerekse Medine yakınındaki toplumsal olaylara ve tartışmalara bizzat kendisinin müdahale ettiğini görmekteyiz. Bu, onun toplumun en önündeki kimse olmasının bir sonucu olduğu kadar mutlak saygınlığı ve her halukârda adaleti gözetecek olmasının da bir neticesiydi. Nitekim bir gün öğle namazına doğru Amr bin Avf Oğulları mahallesinde baş gösteren problemi çözüp tarafların arasını sulh etmek işini bizzat kendisi üstlenmiştir. (Buhârî, 805) Bu durum esasında, sözüne ve vereceği hükme razı olunan adaletli insanların arabuluculuğunun ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
3-Yapılacak işlerde istişareye önem vermek ve ortaya çıkan sonucun gereğini yapmak: Hz. Peygamber’in farklı görüşlerin ortaya atıldığı konularda ashabını dinlemeye son derece önem vermesi ve istişare sonucunda oluşan ağırlıklı görüşe katılması örnek alınması gereken bir usuldür. Örneğin Uhud savaşı öncesinde özellikle genç sahabilerin isteği düşmanla Medine dışında karşılaşmaktı. Hz. Peygamber farklı düşünmesine rağmen yoğun isteği olumlu karşılamış ve savaş şehir dışında gerçekleşmiştir.
4-Farklı karakterlerdeki insanlarla çalışabilmek, onlarla kardeş olabilmek: Hz. Peygamber’in farklılıklara tahammülü ve değişik karakterleri olan insanlarla birlikte çalışabilmesi, günümüz Müslümanlarının en çok örnek almaları gereken hususlardandır. Dört halifeyi yan yana koyduğumuzda, mizaçlarının ne kadar farklı olduğunu görürüz. Ancak bu durum Allah Rasûlünün onları en yakın arkadaşları yapmasına engel olmamıştır. Çünkü gaye bir olduktan sonra insanlar yeri geldiği zaman kendilerini frenlemesini bilmişlerdir. Düşüncelerini her zaman rahat bir şekilde dile getirebilmeleri ve saygı sınırlarını aşmadan Hz. Peygamberle meseleleri tartışabilmeleri biz Müslümanlar için çok şey ifade etmektedir. Şunu söylemek hakikatin tescili olacaktır: Dünya işlerinin düzenlenmesinde Hz. Peygamber arkadaşlarının görüşlerini mutlaka önemsemiştir. Hudeybiye anlaşmasında olduğu gibi, Hz. Ömer misali bazı insanlar onun yaklaşımına katılmadıklarını açıkça ifade etmişler ancak Allah Rasûlü diğer arkadaşlarının da tasvibiyle farklı bir yol benimsemiştir. Nitekim daha sonraları Hz. Ömer kendi tutumunun yanlışlığını anlayacaktır.
5-Farklılıklara anlayışla bakabilmek: Mükemmel bir öğretmen olan Hz. Peygamber’in yorum farklılıklarına yaklaşımındaki tavrı bizim hayat rehberimiz olabilirse, o zaman gerçek anlamda onu kendimize önder edindiğimizden söz edebiliriz: Rasûlullah Hendek savaşının hemen ardından Benû Kureyza’nın fethi emrini verdi. Ashabına ikindi namazını bile kılmadan orayı fethetmelerini söyledi. Onun emrini bir kısmı, fethi bir an önce gerçekleştirin anlamında yorumladı ve namazı bulundukları yerde kıldılar. Diğerleri de namazları Benû Kureyza’da kılın olarak anladı ve de öyle yaptılar. Döndüklerinde Hz. Peygamber her iki grubun yaptığını da onayladı.
Bu olay gerek ayetlerin ve gerekse hadislerin anlaşılmasında İslam bilginlerinin farklı yorumlamalarının ne kadar tabii olduğunu bizlere göstermektedir. Asıl olanın İslam’a gönülden bağlılık olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle Allah Teâlâ’nın şu ayeti hayat rehberimiz olmalıdır: “Hep birlikte Allah’ın ipine (İslâm’a) sımsıkı yapışın; parçalanmayın. Allah’ın size olan nimetini hatırlayın: Hani siz birbirinize düşman kişiler idiniz de O, gönüllerinizi birleştirmişti ve O’nun nimeti sayesinde kardeş kimseler olmuştunuz. Yine siz bir ateş çukurunun tam kenarında iken oradan da sizi O kurtarmıştı. İşte Allah size ayetlerini böyle açıklar ki doğru yolu bulasınız.” (Âl-i İmrân, 103)
Günümüzdeki bir kısım Müslümanların en büyük problemlerinden birisi burada ortaya çıkmaktadır. Kendilerini ve yaklaşımlarını İslam’ın merkezine koyarak dinin tek temsilcisi gibi davranmaktadırlar. Bu durum farklı yaklaşımlara tahammülsüzlüğü getirmekte ve ardından da kamplaşmalar söz konusu olmaktadır. Oysa yoruma dayalı bakış açıları hakikatin kendisi değildir. İnsan elbette kendi kabul ettiğini doğru bilip ona göre bir yaşam düzenleyecektir. Hatta kendi kabulünü başkasına anlatıp onu ikna etmeye çalışacaktır. Ancak sınır burada bitmelidir. Dolayısıyla farklılıklar içinde karşımızdakine anlayış göstererek yaşamak durumundayız. Bu anlayış müsamaha ve tahammül etmek olmamalıdır. Çünkü bu ikisinde insanın kendisini yüksek bir yere konumlandırması, diğerini alt seviyede görmesi hali vardır.