Sel gider eser kalır

Mübarek ramazanın son haftasını idrak ediyoruz. Zelzele âfetinin yol açtığı yıkımın ardından yüreğimize çöreklenen acılarla oturduk iftar sofralarına. Lokmalar boğazımıza dizilse de iftar açtık, sahur ettik. Her nefes alışımızda dardaki kardeşlerimize duâlar yolladık. Artık “Elveda” diyoruz, “Elveda yâ şehr-i ramazan.”

Usta hikâyeci Mustafa Kutlu’nun Dergâh dergisi ve Yeni Şafak’ta yayımlanan yazılarının kitaplaşacağını hazırlık safhasındayken öğrenmiştim. Toparlanması biraz uzun süren yazılar, beş ay önce Dergâh Yayınları’nca Sel Gider Kum Kalır adıyla kitaplaştırıldı. Böylelikle Kutlu külliyatına ‘tenkit’ yazılarının toplandığı bir kitabı daha eklemiş olduk.

Yeni eserin kapağı klasik ‘Kutlu’ kapağı. Arka kapağa da Fatma Karabıyık Barbarosoğlu’yla yapılan söyleşiden bir kısım alınıp konulmuş. Girişinde Barbarosoğlu’nun bundan otuz yıl önce Türk Edebiyatı dergisi için (sayı: 224) Kutlu ile yaptığı tenkit merkezli bir söyleşinin bulunduğu kitap, Edebiyat Yazıları (Şiir, Hikâye, Roman), Kültür-Sanat Yazıları, Sinema-Televizyon-Müzik, Hayat ve Sanat ana başlıkları altında toplanan bölümlerden oluşuyor. Sondaysa Eser ve İsim Dizini var. Kutlu, ‘Önsöz Yerine’ konulan söyleşiyi kendi edebiyat anlayışı ve bakış açısının bir sunumu olarak görüyor.

Notlarıma iki küçük ayrıntıyla başlayayım. Kitaptaki bütün yazılar ya Yeni Şafak’ta ya da Dergâh’ta okuduğumuz metinler demiştim. Biri hariç. O da, “Tanpınar’ın Yalan Dünyası” başlığını taşıyor. Yazı, Nisan 1983’te Yönelişler’de yayımlanmış. İlaveten, son bölümde yer alan beş metnin altında Selim Yağmur imzası var.

Kitabın girişindeki söyleşide, ‘münekkit’ olmadığının altını ısrarla çiziyor Kutlu. “Bir okuyucunun intibalarıdır yazdıklarım” diyor (s. 11). Anlaşılamamaktan, ondan da öte yanlış anlaşılmaktan korktuğunu söylüyor.

Son görüşmemizde, Osman Özbahçe’nin Ebabil Yayınları’ndan çıkan Zarifoğlu Efsane ve Şiir isimli kitabıyla ilgilendiğine şahit olduğum Kutlu, edebiyat muhitini her yönden takip etmeyi sürdürüyor. O, genç yazarları taltif etmeyi hiç ihmal etmedi. Bunu bir yük olarak görmedi. Elimizdeki kitap, bunun en güzel misâlleriyle dolu. Ele aldığı konuları çarpıcı ve tarafsızca işlediğini görüyoruz Kutlu’nun. “Taraf tutma, takım tutma işinde yokum” diyor (s. 12).

Usta yazarın şahsî sanat serüvenini ve son çeyrek asırda ülkemizde cereyan eden sanat macerasını merak eden okurlara kaynaklık edecek kitapta, ‘şair’ konusunda şu tespitte bulunuyor Kutlu: Evet artık ‘büyük şair’ yetişemez. O unvanı getiren şartlar yok oldu, dünya değişti. Bu böyle diye günümüz şairlerini ‘küçük’ göremeyiz. Mesela Osman Konuk, Melih Cevdet’ten; İbrahim Tenekeci, İlhan Berk’ten daha iyi şairdir (s. 50).

Yazılarında sanat ve edebiyatın farklı alanlarını konu alan Kutlu kimleri yazmış? Yaklaşık 70 isimlik listede, Atakan Yavuz, Bülent Parlak, Enis Batur, İbrahim Tenekeci, İsmail Karakurt, Kemal Sayar ve Osman Konuk gibi şairler; Ayfer Tunç, Cihan Aktaş, Halime Toros, Hüseyin Su, Tomris Uyar ve Yıldız Ramazanoğlu gibi hikâyeciler; Bilge Karasu, Emine Işınsu, İnci Aral, Kürşat Başar, Orhan Pamuk, Peride Celal, Tahsin Yücel ve Nazan Bekiroğlu gibi romancılar yer alıyor. Bu isimlerden çoğu Kutlu’nun yazılarına konu olduklarında gençtiler, şimdiyse artık usta yazar ve şairler.

Satırlar arasında gezinirken ilk dikkatimi çeken şey samimiyet oldu. Ardından ilk eserlere olan alâka. Her biri umutla kardeş olan ilk eserler...

Kültür-Sanat Yazıları arasında Kiraz Fiyatları ile Kitap Fiyatları başlıklı metinle karşılaşınca hüzünlendim nedense. Bir başka yazıda da, meşhur “Edebiyat Bitti mi” sualine cevap aranmış. Hâlâ bu sorunun cevabını bulabilmiş değiliz.

Bir münekkit olmayabilir lâkin ‘tenkit’in hakkını veriyor Mustafa Kutlu. Görüyor, eğmeden bükmeden değerlendiriyor. Yormuyor, bıktırmıyor.

Yolu edebiyat muhitinden geçen herkese bu kitabı tavsiye ediyorum, hararetle!

“Sel gider kum kalır” demişler fakat ben Kutlu kalsın istiyorum. Daha birçok hikâye yazsın, tenkit etsin. Hatıralarını yazsın. Elinde fırça, belinde sızı, ‘gök mavi çayır yeşil’in resmini yapsın.

75 yıla sığan...

Mustafa Kutlu’nun 75 yılı Dergâh Yayınları tarafından Üç Konuşma İki Albüm adıyla kitaplaştırıldı (Nisan 2022). E. Gökçe Aksoy tarafından hazırlanan eserde üç konuşma, fotoğraflar ve Kutlu’nun ‘yağlıboya’ çalışmaları yer alıyor. Esenlik Bildirisi’yle açılan kitapta usta hikâyecinin ‘Eserleri’ bölümü de bulunuyor. Buradan başlayıp, 75 yıla neler sığdırılmış bakalım. Otuz hikâye, on iki deneme, üç gezi, iki inceleme, bir de eleştri kitabı. İlaveten hazırlığını kendisinin yaptığı beş kitap, dört sözlük. Sekiz ciltlik Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi’ne büyük emek vermiş, uzun süre Dergâh dergisinin yazı işleri sorumluluğunu yapmış. Bunlara gazete yazarlığını (spor yazıları da yazdı), senaryo yazarlığı (on altı senaryo) ve resim çalışmalarını da eklemek gerekir. Hakkında yazılan 10’dan fazla eserin olduğunu da zikretmeliyim.

Kendisinin kaleme aldığı Esenlik Bildirisi, bir yandan Kutlu’nun hayata bakışını yansıtırken, bir yandan da yazı eyleminin özetini veriyor. Kutlu’nun fikrî ve edebî gayretini görmek içinse konuşmalarının satır aralarına bakmak lâzım. Şöyle diyor: Türkiye’deki ‘toplumsal değişim’ benim bitip-tükenmeyen konumdur. ... Kendini yazan biri değilim (s. 12).

Kitapta yer alan söyleşiler, Fatma Karabıyık Barbarosoğlu, Feridun Andaç ve İlyas Dirin tarafından yapılmış.

Kutlu’nun dedesi Mustafa Nedim Efendi’yle başlayan fotoğraf albümünde kırk fotoğraf var. Yine kendisi tarafından kaleme alınan biyografide, Erzincan’da dünyaya gelmesinden, İstanbul’a uzanan yolculuğuna ve yazarlık hayatına dair detaylar saklı. Kutlu’nun biyografisine katkı sağlayan bu siyah beyaz fotoğraflar onu yakından tanımak isteyenler için bulunmaz fırsat. İkinci albümde, Kutlu’nun içinde yaşayan ‘resim’ ilgisinin tuvale yansımış misalleri yer bulmuş. Bu yağlıboya çalışmaları yorumlamayı konunun uzmanlarına bırakmak gerek. Ben o resimlerde kendimi gördüm. Köylülüğümü, çocukluğumu, Beyhude Ömrüm’ün final sahnesini.

Kitapta birçok ayrıntı yer alıyor. Sadece birini alıntılayıp diğerlerini okuyucuya bırakalım: Erzurum’da şehrin gençleri ile beraber Adımlar dergisini çıkardık. Genç yaşta aramızdan ayrılan şair İlhami Çiçek bu derginin açtığı yarışmada birinci olmuştu (s. 87).

Bu eser onlarca kitap yazan, birçok genç şairle yazara el uzatan ve nesillere yön veren bir yazarın hayatını günümüze taşıması açısından çok kıymetli. O, hem bir hikâyeci hem de bir ağabey. Tablolarındaki gibi rekli, uçsuz bucaksız bir ova, bir derya.

Dergâh’ta hep bizi bekliyor...