Yüzyılın felaketinden geriye kalan “Travma”
Rana Avcı: "Bu tür afet durumlarında ebeveynlere düşen 3 temel görev vardır: Açıklamak, korumak ve düzenlemek."
Tarihler 6 Şubat’ı gösteriyordu. Merkez üssü Kahramanmaraş olan 7,7 ve 7,6 şiddetinde iki deprem meydana geldi. 10 ilde büyük yıkımlara yol açan deprem tüm Türkiye’yi yasa boğdu. Bu deprem asrın felaketi olarak tarihe geçti, binlerce kişi yaşamını yitirdi.
Kimi ailesini kimi dostunu, kimi ise hayallerini bıraktı enkaz altında. Onlar için bu travmayı atlatmak hiç de kolay olmayacaktı elbette. Peki çocuklarımız nasıl atlatacak bu durumu? Bu süreçte ailelerin yapması gerekenler ne olmalı? Deprem çocuklara nasıl anlatılmalı? Anlatması zor olsa da bizim geleceğimiz olan bu çocuklara sahip çıkmak hepimizin görevi. Bütün bu soruları psikolojik danışman Rana Avcı’ya sorduk o da bizler için yanıtladı.
Psikolojik Danışman: Rana Avcı
Deprem, çocuklara nasıl anlatılmalı? Ailelere düşen görevler nelerdir?
Bu tür afet durumlarında ebeveynlere düşen 3 temel görev vardır: Açıklamak, korumak ve düzenlemek.
Çocuklar depremle ilgili sorular sormaya başladığında onu geçiştirmeden yaşına uygun bir dille depremi ve yaşananları anlatmak gerekir. Çocukların sorduğu soruları geçiştirmek kaygılarını ve korkularını artırabilir. Bu nedenle çocuklar depremle ilgili sorular sormaya başladığında depremi yaşına uygun bir biçimde anlatabilirsiniz. Çocuklar soyut kavramları tam olarak algılayamadıkları için depremi anlatırken ahşap bloklar, legolar, ev figürleri gibi çeşitli oyun malzemelerini kullanabilirsiniz. Bunu yaparken çocuğunuzun yaşına uygun, onu korkutmadan kaygılandırmadan bilgiler vermeniz önemli. 3 yaşındaki bir çocuk özellikle sormadığı sürece fay hatları, depremin şiddeti, bina yapısı gibi çeşitli ayrıntılardan bahsetmenize gerek yok, o anda onu kaygılandırmadan merakını gidermeniz yeterli olacaktır. Okul çağlarındaki çocuklara ise yine kaygılandırmadan anlayabileceği bilgiler verilebilir. Çocuk fay hattı nedir diye sorduğunda basit bir dille açıklanabilir. Çocuğunuz depremle ilgili hiç soru sormadıysa depremle ilgilenmemiş olabilir ya da durumu tam olarak anlayamadığı için soru sormaya çekiniyor olabilir. Eğer çocuğunuz depremle ilgilenmediyse onu ilgilenmeye zorlamanıza ya da depremi açıklamanıza gerek yok demektir. Ama çocuğunuzun deprem ile ilgili sorular sormaya çekindiğini fark ettiyseniz “Biliyor musun birkaç gün önce ülkemizde üzücü bir olay yaşadık…” gibi bir ifadeyle konuyu siz açıp onu soru sormaya teşvik edebilirsiniz.
Afet dönemlerinde televizyon kanalları ve sosyal mecralarda çocuğunuzu kaygılandırabilecek, korkutabilecek çeşitli bilgi ve görseller yayımlanır. Çocuğunuz bu bilgi ve görselleri bir yetişkin gibi algılayamaz ve gördüğü bir fotoğraftan ya da videodan olumsuz bir biçimde etkilenebilir. Bu nedenle afet durumlarında çocukların kitle iletişim araçlarını mümkün olduğunca az ve kontrollü kullanmasını sağlamanız gerekmektedir.
Çocuklar depremden korkabilir, ağlayabilir, gece tek başına yatmak istemeyebilir. Burada ebeveyne düşen temel görev çocuğun hissettiği duyguyu anlamak ve buna uygun hareket etmek. Çocuğunuz korkuyorsa “Korkuyorsun biliyorum, depremle ilgili korkman çok normal. Bu konu ile ilgili ne zaman konuşmak istersen ben senin yanında olacağım.” gibi bir konuşma yaparak onun duygusunu anladığınızı göstermek ve ihtiyacı olduğunda yanında olacağınızı bildirmek çok önemli. Çocuk depremle ilgili hangi duyguyu yaşıyorsa o duygu çocukla konuşulmalı. “..... Hissediyorsun anlıyorum” gibi çeşitli ifadeler kullanarak çocuğa “seni anlıyorum” mesajını verdikten sonra yaşadığı duyguyu anlamlandırması ve düzenleyebilmesi için çeşitli etkinlikler yapılabilir. Konu ile ilgili resimler çizebilir, hamur ya da kilden figürler yapabilir. Sanatsal etkinlikler aracılığıyla duygunun zihinde işlenmesi ve anlamlandırılması kolaylaşır.
Depremin çocuklarda bıraktığı etkiler nelerdir?
Deprem çocuklarda kaygı, korku gibi etkilere yol açabilir. Afet durumlarında çocuklarda genellikle şu davranışlar görülür; tuvalet eğitimi almış bir çocuk tekrar altını ıslatmaya başlayabilir, tek başına uyumaktan korkabilir, uykusunda bağırabilir, yemek yemek istemeyebilir. Unutulmamalıdır ki bunlar anormal bir duruma verilen normal tepkilerdir. Çocuğunuz depremle birlikte genellikle yapmadığı davranışları yapmaya başlayabilir. Bu gibi durumlarda çocuğunuzu izleyin, çocuğunuz için hayat tekrar normalleştirildiğinde (1 ay gibi bir süre) bu davranışları sergilemeye devam ediyorsa bir oyun terapistine başvurmanız gerekmektedir.
Travmayı atlatmak için nasıl bir yol izlenmeli?
Çocuklar genellikle sanılanın aksine yetişkinlerden çok daha kolay travma atlatırlar. Bu nedenle çocuğunuzun depremden travmatize olduğunu düşünüyorsanız bundan kaçmamak ve çözüm aramak sizin ve çocuğunuzun yararına olacaktır. Çocuğunuzun depremle ilgili bir travma yaşadığını düşünüyorsanız en kısa zamanda bir çocuk terapisti ile görüşmeniz gerekmektedir. Terapi hizmetine ulaşma imkanınız yoksa çocuğu zorlamadan, üzerine gitmeden onunla bağ kurmanız çocuk için faydalı olacaktır. Çocukla bağ kurmak için de onunla sohbet etmek, resim çizmek, boyama yapmak, dans etmek gibi çeşitli etkinlikleri kullanabilirsiniz.
Deprem korkusu yaşayan çocuklara nasıl yardımcı olunmalı?
Burada da öncelikli olarak çocuğun duygusunu anladığınızı göstermeniz önemli bir konu, “Ben ne hissettiğini anlıyorum” çocuk için rahatlatıcı bir mesaj olacaktır. Bu mesajı verdikten sonra çocuğun geleceğine dair umutlu bir bakış oluşturmasını sağlamak gerekmektedir. Eğer çocuk deprem bölgesindeyse “Evet evimiz biraz yıkıldı ama biz yeni evimizi daha sağlam ve güçlü bir biçimde yapacağız.” gibi bir açıklama ile çocuğa geleceğe dair bir güven ve amaç verilebilir. Eğer çocuk deprem bölgesinde değilse “merak etme, bizim evimiz sağlam ve güçlü. Bu yüzden de depreme dayanabilir. Hem biz böyle bir durumda biz seni koruruz bu yüzden güvendesin.”gibi bir açıklamayla çocuğa güven sağlanabilir. Ayrıca depremle ilgili oyun ile karışık çeşitli provalar yapmak ve deprem çantası hazırlamak çocukların korkularının azalmasına yardımcı olacaktır.
Yakınlarını kaybetmiş çocuklara nasıl yaklaşılmalı?
Yakınını kaybetmiş bir çocuğa kayıp haberini her zaman en yakın hissettiği kişi vermelidir. Eğer en yakınını kaybettiyse ondan sonra gelen en yakını çocukla konuşmalıdır. Çocuk kayıp haberini aldığında korku, kaygı, üzüntü gibi birçok duyguyu aynı anda yaşayabilir. Çocuk ağladığında öfkelendiğinde ya da üzüldüğünde bu duyguyu ifade edebileceği, dilediği gibi dışa vurabileceği bir alan sağlamak gerekir. Ağlamak istiyorsa ağlamasına izin verilmeli, susturulmaya ya da güldürülmeye çalışılmamalı. Öfkeliyse ve bağırmak istiyorsa da yine izin verilmeli. Çocukluk çağında ifade edilemeyen yoğun duygular ileriki dönemlerde olumsuz etkiler bırakabilir. Bu nedenle çocuğun duygularını anlamasına, ifade etmesine imkan sağlanmalı. İhtiyacı olduğunda yanında olduğumuzu bildirerek yanında sessizce beklenmeli. Bazen sessiz ve sakince beklemek, bir şey yapmamak en zor olanı olabilir ama bu gibi durumlarda gereklidir.
Eğer çocuk kayıp haberini daha önceden aldıysa yapılması gereken temel şey çocuğun geleceğe ve hayata dair bakışını öğrenmek ve soru soruyorsa merakını gidermek. Çünkü bir çocuk yakınını kaybettiğinde “Şimdi ne olacak, nerede yaşayacağım, başıma neler gelecek?” gibi çeşitli sorular sorar. Bu sorular abartılı bir şekilde olumlu cümleler kurmadan yanıtlanmalı. Burada kritik durum çocuğu mutlu etmek için abartılı olumlu cümleler kurmamak ya da geleceğe dair sözler vermemek. “Bundan sonra başına hiç kötü bir şey gelmeyecek, her şey çok iyi olacak senin için, hiç merak etme.” gibi kesin ve net cümlelerden kaçınarak “Bak sen burada yaşayacaksın, bir süre sonra yine eskisi gibi okula gidip oyunlar oynayacaksın.” gibi geleceğe dair daha mümkün planlar ve hayaller kurularak çocuğun geleceğe dair kaygıları azaltılabilir.
Çocuğu iyileştiren en temel şey oyundur. Yakının kaybeden bir çocuk kendini hazır hissettiğinde yaşıtlarıyla oyunlar oynamaya teşvik edilmelidir. Çünkü oyun, çocuğun dilidir. Çocuk, günlük hayatında zorlandığı her şeyin oyun aracılığıyla oynayarak üstesinden gelir.
Röportaj: Melike Eregizli
Foto: Ayşegül Bedir Akosman/Antakya