H A Y A T

Hayat; başı sonu olmayan Ezelî, sonsuz İlâhî kudretin en büyük, en ince ve en acip, tuhaf, hayret edilen bir mu’cizesidir.

Benzerini yapmaktan, insanların âciz kaldığı İlâhî bir Yaratımdır. Bütün nimetlerin en üstünüdür.

Mebde / ilk yaratılışın, dünyaya ilk gelişin yani başlangıcın ve mead / dönülecek yerin, yani âhirette yeniden dirilişin bürhan ve delillerinden ve bunların en zahir / en açık ve en âşikâr olanlarındandır.

Hayat çeşitlerinin en aşağı, en basiti; toprakta biten, yetişen her türlü bitki hayatıdır.

Bitkisel hayatın başlangıcı ise çekirdek, tohum ve tanede; hayat ukdesi denen hayat düğümünün uyanıp açılmasıdır.

Bunun keyfiyet, nitelik ve nasıl olduğu; o kadar açık, umumî / genel ve ülfet ettiğimiz / alıştığımız bir gerçek olduğu hâlde; Hz. Âdem zamanından şimdiye kadar insanın bilgi, anlayış ve felsefesinden gizli kalmıştır.

İşte varlığını bildiğimiz, fakat mahiyet ve içyüzüne vâkıf olamadığımız hayat; bir bakıma çok açık, diğer bakımdan çok meçhul bir keyfiyet arzetmekte.

Hayatı olmayan bir cisim, en büyük bir dağ bile olsa yalnızdır, yetimdir; mekânından başka bir şeyle münasebeti yoktur.

Fakat bal arısı gibi küçük bir cisim; hayata mazhar olduğu, hayat eseri gösterdiği, yani canlı olduğu, hayat emaresi kendisinde belli olduğu, hayatla / canlı oluşla şereflendiği için, bütün kâinat ve evrenle ilişki içine girer. Onlarla münasebette bulunur.. Her şeyle alışveriş yapar. Hatta: “Kâinat benim mülkümdür, benim yerimdir.” diyerek kâinatın her tarafına gider. Hasse ve duyularıyla tasarruf eder. Onlarla bağlantı kurar, onlarla ilgilenir. Kısaca, tüm varlıklara karşı bir yakınlık duyar.

Özellikle insanda en yüksek dereceye çıkan hayat; aklın nuruyla, yani aklındaki ilim ve ma’rifetle âlemleri gezer. Cismanî âlemde tasarruf eder gibi, ruhanî âlemde bile dolaşır. Misal âlemine; yani görüntüler âlemine, dünyadaki işlerin görüntülendiği ve gözlendiği, ruhların bulunduğu âleme seyahat eder.

Kendisi o âlemleri ziyarete gittiği gibi, o âlemler de, onun ruh aynasında cisimlenmekle; ziyaretini iade etmiş gibi olurlar. Hatta insan: “Bütün kâinat ve âlem; tüm içindekileriyle beraber, Allah’ın fazlıyla benim için halk olunmuş / yaratılmıştır.” diyebilir.

İnsan hayatı; her biri çok tabakaları şâmil / kapsayıcı olan maddî, ruhanî, manevî ve cismanî hayatlar gibi bir çok çeşitlere ayrılır ve bu şekilde yayılır ve genişler.

Işık; renk ve cisimlerin görünmesine sebep olduğu gibi, hayat da; var olan canlı cansız her şeyi keşfeder. Üstelik onların zuhur sebebidir. Yani görünmelerinin, belirmelerinin, ortaya çıkmalarının da nedenidir.

Evet, hayat bir zerreyi / en küçük parçayı, molekül ve atomu bir küre gibi yapar. Hayat sahibi olanların yani canlıların her biri: “Âlem benimdir.” diyebilir. Bununla beraber, aralarında birbirine engellik ve zahmet verme gibi hususlar söz konusu değildir. Birbirine sıkıntı vermek ve birbirleriyle tartışmak; yalnız insanlara mahsus bir özelliktir.

Evet, hayat çok büyük bir nimettir. Camit / ruhsuz, cansız madde ve dağınık bazı zerrelerin birdenbire bir vaziyet ve durumdan çıkıp; makul / aklî bir sebep olmadığı hâlde, başka bir vaziyet ve duruma girmeleri; Sâniin / sanatlı olarak yaratan Allah’ın vücud ve varlığına zahir / apaçık bir delildir.

Hatta, hayat; hakikat ve gerçeklerin en eşrefi / en şereflisi, en temizidir. Hiçbir cihet ve sebeple cimrilik ve pintiliği ve çirkin bir lekesi yoktur. Hayatın dışı da, içi de, her iki yüzü de lâtif, yumuşak, tatlı ve hoştur.

Hatta en küçük, ufak ve değersiz bir hayvanın hayatı bile yüksektir. Bunun içindir ki, hayat ile Kudret arasında zahirî / görünürde bir sebep araya girmiyor. Hayata bizzat Kudretin teması, O’nun izzet, itibar ve şerefine aykırı olmuyor. Halbuki ufak ve değersiz işlere Kudretin zahiren / görünüşte teması görünmemesi için, zahirî sebepler vazedilmiş / konulmuştur.

Demek hayat’ta cimrilik, pintilik yoktur. İşte bundan anlaşılır ki, hayat Saniin / her şeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah’ın vücuduna en açık bir delil, bürhan ve hüccettir.

Aynı şekilde en basit bir cismin geçirmiş olduğu inkılâp, tahavvül ve değişmelere dikkatle bakılırsa görünür ki, zerre ve atomlar âlemindeki zerreler, unsurlar âlemine; yani toprak, hava, su ve ateşe intikal edince / onlarla yer değiştirince başka suretlere girerler.

Doğuşlar âlemi, doğum âleminde başka suretlere dönerler. Nutfede / döl suyunda başka vaziyet alırlar; sonra alaka / kan pıhtısı olur, sonra mudga / bir çiğnem et parçası olur, sonra bir insan suretini giyer, ortaya çıkarlar.

Bu kadar hayret verici değişimler, şaşırtıcı dönüşümler esnasında zerreler / atomlar öyle muntazam hareketler ve belirli kanun, kural ve esaslar üzerine cereyan ederler ki, sanki bir zerre, meselâ zerreler âleminde iken vazifelendirilmiş, meselâ bir şahsın gözünde yer alıp vazife görmek üzere yola çıkarılmıştır. Bu hâli, bu vaziyeti, bu intizamı / düzen ve düzenliliği gören bir zihin, tereddütsüz hükmeder ki, o zerreler, bir kasıtla ve bir hikmet / İlâhî gaye, gizli sebep ve fayda altında gönderilir.

İşte atomların, hayata mazhar olmaları / hayatı gösterecek bir durum almaları; hayata ulaşmak ve şereflenme için geçirdiği bu kadar acip ve garip tavırları; insana, ikinci bir hayatın, bu hayattan daha kolay ve daha sade olduğuna dair bir fikir ve kanaat verir.

İşte hayatın; mebde / başlangıca ve meada / dönülecek yere / âhirete delil olduğu bu hakikatlerden de iyice anlaşılmış oluyor.