Cevabı olmağan qırımtatar meselesi
Kerçek şu ki, asırlar devamında qırımtatarlarnıñ esas hususiyetlerinden biri olarnıñ birligidir. Geosiyasiy kataklizmler devrinde qırımtatarlarnıñ Qırımnı kütleviy şekilde terk etkeni devirlerde bile halq arasında bölünme yoq edi, er kes biri-birine añlavnen davrana edi. Şimdi vaziyet deñişti.
2014 senesi Qırım işğal etilgen soñ Qırımda qırımtatar halqınıñ tarihında yañı devir başlandı. Qırımtatarlarnıñ ekseriyetiniñ fikrince, bu, vaqtınca olsa bile işğalni qabul ete bilemegen biñlernen halq temsilcileri öz vatanlarını terk etti. Amma Ukrayina qıtası ile resmiy alâqanıñ kesilmesine baqmadan, Qırım ve qıta arasında naqliyat pek sıq edi. Buña köre de alâqa saqlanıp qaldı.
Qırımtatarlar bütün bu yıllar devamında Ukrayinağa sadıq qala ve Qırım yarımadası üzerinde Kıyivniñ nezaretiniñ qaytarılmasını bekley. Yalıñız kiçik bir qısmı işğalcilerniñ devlet qurumlarında hızmet etip başladı. Aynı zamanda olarnıñ da ekseriyeti Ukrayinağa simpatiya besley. Ve pek kiçik qısmı faal kollaborantlar yolunı sayladı.
Amma büyük cenk başlandı. Qırımtatarlarnıñ yañı köç dalğası öz vatanlarındaki qırımtatarlarnıñ sayısını emiyetli derecede azlattı. Ukrayina qıtasına barıp-kelüv pek qıyın oldı. Aksine, şimdi endi boyundan Qırımğa rusiyeliler ve Ukrayinanıñ yañı işğal etilgen topraqlarınıñ sakinleri kete. Yaqında, evel bizni (Qırımda yaşağanlarnı) işğalde güya mazlum ayatımız içün tenqit etken Novooleksiyivkadan tanışlarımdan endi bizim yerimizde olmaq nasıldır, dep soradım. Amma aşağı baqqan közlerden ğayrı başqa bir şey körmedim de, eşitmedim de. Sual zaten ritorik edi.
Qırımnıñ ilhaqı ne qadar uzun sürerse, Qırımda qalğan ve onıñ tışında yaşağanlar qırımtatarlar arasında bölünme de o qadar çoq olacaq. Bu em tasil, em müit, em malümat müiti, atta yazılış - Qırımda kiril elifbesi esasında, Ukrayina qıtasında latif elifbesi esasındadır. Qırımtatar kollaborantlarnıñ poztsiyası bu vaqıt içinde tek arttı, Ukrayinanı desteklegen faallerni ise kütleviy şekilde Qırımdan sıqıştırıp çıqarmağa ya da olarğa qarşı uydurma davalar açmağa başladılar. Misal olaraq, Nariman Celâl. Sıqıştırıp çıqarıp olamağanlarnı ise basqılarğa oğratıp, açıq malümat alanından ketmege mecbur ettiler.
RF Ceza qanunnamesiniñ 205.6 maddesi ile (cinayet aqqında bildirmeme) cinayet davaları ile Rusiye mahsus hızmet organları Qırımda qırımtatarlar arasında çaqma tecribesini darqatmağa istey.
Yazıq ki, qırımtatarlarnıñ ekseriyeti Qırımnıñ Ukrayina Silâlı quvetleri tarafından ilân etilgen tez azat etilmesini beklememelidir, cenk de artıq tamamınen pozitsion safhasına keçti. Ögümizde pek qıyın devair, sabr ve küç kerk olacaq. Rusiyede bir şey deñişecek dep ümüt etmemelimiz.
Tecavuzcı memleketniñ prezidenti Vladimir Putin, çoqusı zaiflik kibi qabul etken tüşüncesiz, keskin areketler etmey, amma o sistemli ve izçen areket etmege bile. O, onıñ rejimi içün telüke yaratqanlarnı yoq etmege bile. Bunıñ parlaq misalleri Hodorkovskiy, Nemtsov, Navalnıy, Prigojin, Strelkodır. Kadırovnıñ zeerlenmesine dair soñki yalan malümat da Ramzanğa bir işaret edi: oyunlarında muqayt ol, biraz vaqıttan soñ facialı bir şey ola bile.
Sual "ne yapmalı"? Bu vaziyette qırımtatarlar içün şarait kettikçe ep ciddiyleşe. Sade çezimler olmağanını adamlar añlay. Bunıñ içün qırımtatar cemiyetinde halqınıñ kelecegi ile bağlı endişe bar. Qırımnı terk etip assimilâtsiyağa oğramaqmı yoqsa qalıp ve zihniyet ceetinden ruslaşmaqmı? Bu sualler çoqusını raatsızlay ve olarnı muzakere eteler, şu cümleden açıq şekilde de. İşğal rejimini körmemezlikke urmaqmı? Halqnıñ eñ yahşı temsilcilerinden olmağanlarğa tesir rıçaglarını elde etmek bermekmi? Bu da yahşı bir saylav degil.
Çoqusı bu keçken suallerge cevap qıdırmamaqnı ve olardan uzaqlaşmaqnı saylaylar. "Merkez" programmasınıñ alıp barıcısı siyasetşınas Lenora Dülberniñ doğu qayd etkeni kibi, milliy aqlar oğrunda 20 yıllıq faal küreşten soñ şimdi halq arasında "esas strategiya - çoqlaşmaq"tır.
"Bizim kelecegimiz içün qorqıp başlayım. Öyle kele ki, sanki problemlerimizni balalarımızğa qaldıracaq olamız", - dep ayttı o.
Qıyın suallerge aydın cevaplar yoq. Belki de tarihında qaranlıq devirlerinden soñ ğayrıdan ayaqqa tura bilgen bir halqınıñ özüni qoruması içün "sadece yaşamaq" strategiyası maqbuldir. Keçken asırnıñ ortasında, sürgünlik vaqtında olğanı kibi. O zaman da bir çoq mesele bar edi, amma eñ esası sağ qalmaq edi. Amma Qırımdaki bir çoq qırımtatar içün zorbalıqsız tirenüv daima esas strategiya olaraq qalacaq.
Zarema Seitablayeva, qırımlı bloger (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.