O‘zbekiston hududida bir asr oldin olingan rangli suratlar
Rossiya imperatori tomonidan imperiyani rangli suratga olish vazifasi topshirilishidan bir necha yil oldin ximik Prokudin-Gorskiy bugungi O‘zbekiston hududiga quyosh tutilishini kuzatish va uni suratga olish uchun yo‘l oldi.
Bir necha hafta davom etgan ekspeditsiya bulutli havo tufayli o‘z asosiy maqsadiga erisha olmadi, ammo sayohat bekorga ketmadi. Prokudin-Gorskiy o‘zining rangli suratlar olishga imkon beruvchi Germaniyada ishlab chiqarilgan fotoapparati bilan ko‘zdan pana ko‘chalarni, Buxoro va Samarqandning ko‘hna markazlarini suratga oldi. Bu suratlar oldingi olingan suratlarga o‘xshamasligi bilan farq qilar edi.
Gorskiy rangli suratga olishning oldingi metodlarini takomillashtirdi. Unda uchta surat bo‘lishi talab etiladi va har bir surat rangli filtrlar yordamida suratga olinadi. Bu uchta surat birlashtirilib qizil, yashil va ko‘k rangda yoritilganida rangli suratni chiqarish mumkin.
Prokudin-Gorskiy Rossiya imperiyasining bir bo‘lagi bo‘lgan hozirgi O‘zbekistonga uch marta sayohat qilgan.
Prokudin-Gorskiyning birinchi sayohati 1907 yilda quyosh tutilishini kuzatish va suratga olish uchun amalga oshirilgan. Ikkinchi va uchinchi sayohatlarini imperatordan Rossiya imperiyasini suratga olish topshirig‘i bo‘lganidan keyin 1911 yilda amalga oshirgan.
Prokudin-Gorskiy Markaziy Osiyoda olgan 200dan ortiq suratlarni qachon olgani noma’lum, ammo hukumat binolariga kirish uchun maxsus ruxsatnoma talab qilinishini inobatga olsak, Buxoro Ichki ishlar vazirining tantanali marosim qilichi bilan tushgan suratidan kelib chiqib bunga o‘xshash suratlar 1911 yilda olingan deb taxmin qilish mumkin. Chunki o‘sha paytda suratchida imperator tomonidan berilgan xat bo‘lgan.
Surat zindondan bir necha metr uzoqda turib olingan. Bu zindonda ikki nafar Britaniya ofitseri 1842 yilda Buxoro amirining buyrug‘i bilan qatl qilinishidan oldin qiynoqqa solingan.
Davlatga soliq to‘lamagan ëki boshqalardan qarzi bo‘lgan buxoroliklar mana shu zindonda saqlangan, lekin ularga qarzini uzguncha tashqariga chiqib ishlab kelishga ruxsat berilgan.
Mahalliy tarixchining Ozodlikka aytishicha, bino 1920 yilgi Sovet okkupatsiyasi davrida vayron qilingan.
1917 yilgi Bolsheviklar inqilobidan keyin Prokudin-Gorskiy Rossiyadan qochib Parijga joylashdi. 1944 yilda u vafot etganidan keyin AQSh Kongress Kutubxonasi suratchining qarindoshlaridan 1902 suratni sotib oldi. Ulardan 200dan ortig‘i Markaziy Osiyoda olingan.