NASA астероид орбитасини ўзгартириш учун унга зарба беради
27 сентябр куни тунда NASA космик агентлиги зонди астероид билан тўқнашади. DART миссиясининг мақсади – шу тарзда йирик осмон жисмининг Ерга келиб урилишининг олдини олиш қанчалик мураккаблигини аниқлаш.
Ушбу мақсад учун танланган астероид «Диморф» деб номланади ва сайёрамиздан 11 млн километр узоқликда жойлашган.
NASA’дагилар таъкидлашича, ҳозирда «Диморф»нинг орбитаси ерники билан кесишмайди ва тўқнашув уни сайёрамиз томонга йўналтирмайди.
Тўқнашув Гринвич вақти билан соат 23:14 га (Тошкент вақти билан 4:14) мўлжалланган. Жараённи телескоплар кузатиб боради.
Ерни астероид билан тўқнашувдан жасур космонавтлар ва ядровий каллаклар ёрдамида қандай ҳимоя қилишни Ҳолливуд батафсил ҳикоя қилиб берган. Аммо буни аслида қандай амалга ошириш мумкин?
NASA мана шуни аниқламоқчи. Ғоя астероидга космик зонд билан зарба беришдан иборат.
Само жисми орбитасини ўзгартириш ва Ер билан тўқнашувининг олдини олиш учун унинг тезлиги ва ҳаракат йўналишини салгина ўзгартириш етарли.
«Астероидни қайта йўналтиришнинг қўшалоқ тести» (Double Asteroid Redirection Test, DART) миссияси оғирлиги 570 килоли қурилмани диаметри қарийб 160 метр ва тезлиги соатига 20 минг километрдан ортиқ бўлган «Диморф»га йўналтириб бу назарияни текшириб кўради.
Зарба «Дидим» деб номланувчи йирикроқ астероид атрофида айланаётган ушбу астероиднинг орбитасини ўзгартириши керак.
«Диморф»га зарба бериш осон бўлмайди. DART нишонни кенглиги 780 метр бўлган «Дидим»дан тўқнашувга бир соатча қолганидагина фарқлай олиши мумкин.
Сўнгра навигацион дастурий таъминот космик кемани нишонга аниқ йўналтириш учун унинг траекториясини тўғрилайди.
«Ёруғлик тезлиги ва улкан масофа сабабли кемани Ердан туриб жойстик орқали бошқариш шунчаки имконсиз. Учувчига ҳаракатланиш учун вақт етишмайди. Биз космик кема олган тасвирлардан аниқ нишонни ажратиб берувчи дастурий таъминот ишлаб чиқишимизга тўғри келди», – дейди NASA’нинг DART дастури иштирокчиси доктор Том Статлер.
«Диморф»га яқинлашиш жараёнида DART Ерга сониясига биттадан тасвир жўнатади. Тўқнашувдан сўнг тасвир узатиш тўхтайди, аммо олимлар зарба оқибатларини кузатишни давом эттиришади.
Италиянинг LICIACube сунъий йўлдоши 50 километрли хавфсиз масофадан туриб Ерга суратларни жўнатишни бошлайди.
«LICIACube астероид ёнидан зарбадан уч дақиқадан сўнг ўтади», – дейди Италия космик агентлиги (ASI) ходими Симоне Пирротта.
Ҳозирда «Диморф» «Дидим»ни айланиб чиқиши учун 11 соат 55 дақиқа вақт кетади. Тўқнашув айланиб чиқиш вақтини 11 соат 45 дақиқага ўзгартириши кутилмоқда. Телескоп ўлчовлари буни яқин ҳафта ва ойларда тасдиқлайди.
Тўқнашув таъсири ва астероиднинг янги орбитасини аниқлаш Европа космик агентлигининг «Гера» деб номланган космик миссиясига топширилган.
Мутахассислар Ер билан тўқнашуви глобал ҳалокат келтириб чиқариши мумкин бўлган 95 фоиздан ортиқ астероидларни аниқлашга муваффақ бўлишган. Лекин улар хавфли эмас: уларнинг орбиталари Ерники билан кесишмайди.
Бироқ коинотда тўқнашуви алоҳида мамлакат ёки шаҳарга муаммо туғдириши мумкин бўлган кўплаб майдароқ жисмлар бор.
«Дидим»нинг эни 780 метрга етади. Жон Ҳопкинс университети ходими, лойиҳанинг етакчи тадқиқотчиси Эндрю Ченгнинг сўзларига кўра, агар бундай катталикдаги жисм Ерга қулайдиган бўлса, у ёнғинлар ва иқлим ўзгаришини келтириб чиқариб, қитъанинг ярмини вайрон қилиши мумкин.
Аммо ҳаттоки «Диморф» билан тенг бўлган осмон жисми ҳам катта зарар етказиши мумкин. Унинг зарбаси эни тахминан 1 километр ва чуқурлиги икки юз метр бўлган кратер ҳосил қилиши ва қуввати тротил эквивалентида 400-600 мегатонна бўлган портлашни келтириб чиқариши мумкин.
Таққослаш учун, 1908 йилда Сибирга келиб тушган Тунгус метеоритининг портлаш қуввати турли ҳисоблашларга кўра, 10-40 мегатоннани ташкил этган.