Тақиқланган мева ширин: “Анора” фильми “ўзбек фоҳишаси” ҳақида эдими?

Яқинда машҳур “Анора” фильмининг интернет варианти эълон қилинди. Кўпчилик буни қўшни Қозоғистон жамиятида катта резонансга сабаб бўлган “Борат” фильми ҳикояси билан қиёсламоқда. Санъацҳунослик фанлари номзоди Элдор Йўлдошев қуйида ижтимоий тармоқларда турли муҳокамаларга сабаб бўлган фильм ҳақида мулоҳаза юритади.

Менимча, "Борат"ни "Анора"га қиёслаб бўлмайди. Чунки "Борат"нинг реклама баннерлари ҳаммасини айтиб туради: “Борат: Қозоғистоннинг улуғвор халқига фойда келтириш учун Америка маданиятини ўрганди”. Бунда қозоқ жамиятидаги резонанс мантиқий ва кутилган эди.

“Nayms” Ватанпарварлик ассоциацияси петиция тури, уни АҚШ консуллиги топширди ва интернетнинг қозоқ сегментида #CancelBorat ҳештеги кўп ойлар давомида биринчи ўринни эгаллаб турди. Қозоғистонлик режиссёр Эрик Ракишев норозиликларга жавобан “Менинг биродарим Борат” деб номланган фильм олди. Кувайтда ўқ отиш спорт мусобақасининг тақдирлаш маросимида Қозоғистон мадҳияси ўрнига ушбу фильмдан пародия янгради.

Мамлакатнинг собиқ президенти Нурсултон Назарбоев бу фильмга шунчаки комедия сифатида қарашга чақирганди. Қозоғистон Ташқи ишлар вазирлигининг собиқ раҳбари Ержан Казиханов эса фильм чиққандан кейин Қозоғистонга сайёҳлар оқими ўн баравар кўпайганини таъкидлади. Kazakh Turizm миллий компанияси мамлакат реклама роликларида "Борат"нинг “Жуда яхши!” иборасини асосий детал сифатида фойдаланган.

“Анора” фильми классик мелодрамадир. Масалан, Жулия Робертс ва Ричард Гир иштирокидаги “Соҳибжамол” (Pretty Woman, 1990) фильмида ҳам фоҳиша ва миллиардер ҳақида ҳикоя қилинади. Фильм 1992 йилда ишлаб чиқилган, аммо ҳали ҳам энг романтик мелодрамалардан бири ҳисобланади. Танқидчилар унга “култ фильм” мақомини беришган ва Ройнинг Орбисоннинг “Pretty Woman” қўшиғи Ўзбекистонда ҳамон тўй маросимларида янграмоқда.

^{Фото: Instagram}
Ҳатто Совет даврида ҳам шундай фильмлар бор эди, масалан, 1989 йилда совет кассасининг етакчиси бўлган “Интерқиз” (“Интердевочка”) фильми, худди шу воқеа, фоҳиша ва бой одамнинг севги ҳикояси ҳақидадир. Мавжуд қатъий цензура ва тизимли “темир” рамкага қарамай, собиқ СССРнинг асосий кинохроникаси “Совет экрани” ушбу киноасарга 1989 йилдаги совет фильмлари орасида биринчи ўринни берди ва Елена Яковлева бир лаҳзага фоҳиша роли учун “Йилнинг энг яхши актрисаси” дея эътироф этилди.

“Анора” фильми атрофидаги нафрат, авваламбор, кўплаб Telegram каналларининг ҳайп хабарлари маҳсулидир. Канал юритувчилар фильмни томоша қилмай, “ўзбек фоҳишаси” деб аталган шахс ҳақидаги бир хил матнларни тарқатишди. Бундай бир ёқлама материалларнинг тарқалишига фильмнинг ахлоқий, ғоявий таркибий қисмларига ҳам холис ва профессионал баҳо берадиган кинотанқидчилар ва ихтисослашган оммавий ахборот воситалари мавжуд эмаслиги ҳам сабаб бўлди.

Ўзбекистонда миллий менталитет ва ахлоқий меъёрларга зид кўплаб сериаллар ишлаб чиқарилиб, эфирга узатиб келинмоқда. Лекин нима учундир жамоатчилик бу борада жим. “Анора” фильмига нисбатан кузатилганчалик қаршилик ва ажиотаж йўқ. Аслида ўзбек киноижодкорлари томонидан ўз миллати вакиллари ҳақида тайёрланувчи, қўшни давлатларга сотиладиган бундай фильмлар бизнинг обрўйимизга кўпроқ путур етказади.

Ўзбекистон халқ артисти, ўзбек киносининг классиги Элёр Эшмуҳамедов билан “Анора”ни диққат билан томоша қилдик. Аммо хулосамиз ҳафсалангизни пир қилиши мумкин, негаки оломоннинг оммавий нафрати ва ғазабига сабаб бўлган, фитна назарияларини туғдирган фильм аслида ижтимоий тенгсизлик драмаси, шафқатсиз дунёнинг адолатлилиги, инсоний туйғулар ҳақида ҳикоя қилади.

^{Фото: videonew.ru}
Кўпчилик зўр бериб таъкидлаганидек, фильмда маданиятимиз, тарихимиз, урф-одатларимиз, менталитетимиз ва Ватанимиз ҳақида ҳеч нарса йўқ. Умуман олганда, картинада биз йўқмиз. Ажнабий фамилияли қаҳрамон бор, чунки бош қаҳрамоннинг шарифи – Михейева, у ўзини доим Эни деб таништиради, гарчи паспортига кўра унинг исми Анора бўлса-да. Дарвоқе, бу исм кўплаб форс ва туркий халқларда учрайди.

Энг қизиғи, 76-Канн халқаро кинофестивалининг олтин палма статуэткасини қўлга киритган “Қулаш анатомияси” фильми Тошкент халқаро кинофестивалининг тантанали очилиш маросимида очиқ намойиш этилди. Аслида бу фильм LGBТ— тарғиботчиси. Масалан, “Қулаш анатомияси” Queer Palm кинофестивалида ғолибликка номзодлардан бири эди. Queer Palm эса квир ва бир жинсли муносабатлар мавзусини акс эттирувчи фильмларга бериладиган махсус мукофот.

Афсуски “тақиқлаш” бизда аччиқ анъанага айланди. Масалан “Оскар” ва “Олтин глобус”ларни “териб олган” Кристофер Ноланнинг “Оппенгеймер” ёки латофатли Деми Мур билан “Субстанция” фильмлари ҳам расмий тақиқда, ўз вақтида ҳаттоки зарарсиз минёнлар ҳам тақиқланган эди. Эски тизимдан қолган “мерос” бўлмиш чеклов ва тақиқлашлардан воз кечиш фурсати аллақачон етган, назаримда.