Тайван тугуни: нега АҚШ ва Хитой шу ерда тўқнашади?
Бир неча ўн йиллардан бери Тайван бўғози дунё геосиёсатида энг ҳассос нуқталардан бири бўлиб келяпти. Ғарбий Тинч океанида айнан шу ҳудудда АҚШ ва Хитой манфаатлари очиқ ва бевосита тўқнашади. Савол табиий: нима учун айнан Тайван икки йирик держава рақобатида бунчалик ҳал қилувчи аҳамиятга эга?
Иккиюзламачи сиёсат ва «қизил чизиқлар»
Вашингтон расман «ягона Хитой» тамойилига амал қилади ва Пекинни ягона қонуний ҳукумат сифатида тан олади. Бироқ шу билан бирга, Тайван билан ҳарбий-сиёсий ҳамкорликни сақлаб қолиб, оролнинг ўзини ҳимоя қилиш имкониятларини кучайтириб келади. Пекин эса Тайванни «исёнкор ҳудуд» деб ҳисоблайди ва унинг мустақилликка оид ҳар қандай қадамини суверенитетга таҳдид сифатида қабул қилади. Шу боис АҚШнинг Тайванни қўллаб-қувватловчи ҳар бир баёноти Хитой томонидан «қизил чизиқ»дан ўтиш деб баҳоланади.
Йил охирида вазият янада қизиди: АҚШ маъмурияти Тайванга йирик ҳажмда қурол-яроғ етказиб бериш режасини маъқуллади, Пекин эса бунга жавобан санкциялар ва кенг кўламли ҳарбий машқлар билан жавоб қайтарди. Бу эса рақобатнинг фақат дипломатик эмас, балки куч омилига таянаётганини кўрсатди.
Денгиз йўллари ва иқтисодий «томирлар»
Геоиқтисодий нуқтайи назардан Тайван Хитой учун ҳаётий аҳамиятга эга. Замонавий Хитой — денгиз савдосига қаттиқ боғланган йирик индустриал держава. Озиқ-овқат, энергия, хомашё импорти ва тайёр маҳсулотлар экспортининг катта қисми айнан денгиз йўллари орқали амалга ошади.
Тайван бўғози эса Осиё билан Европа ва Америка ўртасидаги энг муҳим савдо коридорларидан бири. Шанхай, Шенчжен, Нингбо каби улкан портлар шу ҳудудга яқин жойлашган. Ушбу йўл устидан назорат Хитойга иқтисодий хавфсизлик ва ҳарбий жиҳатдан стратегик устунлик беради.
Микрочиплар учун глобал кураш
Тайваннинг аҳамияти фақат денгизлар билан чекланиб қолмайди. Орол жаҳон микрочип саноатининг маркази ҳисобланади. Тайванда жойлашган етакчи компаниялар дунё яримўтказгичларининг катта қисмини ишлаб чиқаради. Замонавий қурол-яроғ, сунъий интеллект, автомобилсозлик ва электроника айнан шу технологияларга боғлиқ.
Шу сабаб Тайван устидан назорат ўрнатиш АҚШ ва Хитой ўртасидаги технологик етакчилик курашида ҳал қилувчи аҳамият касб этади. Ким микрочиплар занжирини назорат қилса, у келажак саноати ва ҳарбий технологияларда устунликка эга бўлади.
Демократия ва мафкуравий фронт
Тайван аҳолисининг катта қисми Пекин билан қайта бирлашишни истамайди. Оролда шаклланган демократия Хитой коммунистик тизимига мутлақо зид. Гонконг мисоли эса «бир давлат — икки тизим» моделига ишончни йўққа чиқарди.
АҚШ учун эса Тайван — демократияни ҳимоя қилиш рамзи. Уни йўқотиш Вашингтоннинг бутун Осиёдаги ишончини сусайтиради, иттифоқчиларни шубҳага солади ва Хитойга минтақада қўшимча босим ўтказиш имконини беради.
Хулоса ўрнида
Тайван масаласи — бу оддий орол тақдири эмас. У денгиз йўллари, технологиялар, мафкура ва геосиёсий таъсир учун кураш тугунидир. Шу сабаб АҚШ ва Хитой ўртасидаги ҳар қандай кескинлик айнан шу ҳудудда энг хавфли тус олади. Тайван атрофидаги вазият эса яқин йилларда ҳам жаҳон сиёсатининг марказида қолиши тайин.