Татарстанның «бәрәңге патшасы»: «Җирне яратырга институтта өйрәтмиләр»
74 яшьтә элеккечә комбайн һәм «КамАЗ» руле артына утыра һәм үз хуҗалыгында барысын да контрольдә тота. Фермер балаларына да, оныкларына да җирне яратуын тапшыра алган. Монда ул оныкларының балаларын да күрергә өметләнә.
Ике гараж саттык, трактор сатып алдык
Минталип Миңнеханов авыл хуҗалыгында гомер буе эшли. Куйбышев авыл хуҗалыгы институтын тәмамлаган, ул Идел буендагы иң зур орлыкчылык хуҗалыгын җитәкли, «Тукай» кош фабрикасында, «КамАЗ-Агропром»да җитәкче вазифаларын биләгән. Үз хуҗалыгын 2000 елда, Россиядә фермер хәрәкәте әле яңа гына барлыкка килгән вакытта булдырырга карар итә. Ул вакытта әле дәүләт ярдәме булмый. Көнбатышта авыл хуҗалыгы җитештерүчеләренә еллык 2-4 процент кредит бирелсә, безнең банклар 15-20 процент кредит биргәннәр.
– Мин гаилә белән киңәшләштем, тормыш иптәшемә, балаларга крестьян-фермер хуҗалыгы ачу идеясен җиткердем. Гаиләдәге һәр кешенең карары мөһим иде, чөнки безнең башлангыч капитал юк иде. Безгә ниндидер милекне сатарга кирәк иде. Туганнарыбыз идеяне хуплады, һәм без, бу – гаилә эше булыр, дип уйладык, – дип сөйләде Минталип Исмәгыйль улы «РТ» хәбәрчесенә.
Старт капиталы итеп Миңнехановлар 2 гаражларын, «малосемейка»ларын саталар һәм бу акчага трактор, культиватор һәм чәчүлек сатып алалар. «Җәлил» исемендәге колхоз рәисе яңа фермерларга Мусабай-Заводский авыл җирлеге территориясендә 50 гектар җир бүлеп бирә.
Буш белән дә таныштым
– Ике меңенче еллар башында мин Россия делегациясе составында Американың Көньяк Каролина штатында авыл хуҗалыгына фәнне кертү үзәгендә стажировка үттем. Андагы фермер хуҗалыкларын карап йөрдек, аларның ничек эшләвен һәм нинди яхшы нәтиҗәләргә ирешүләрен өйрәндек, – дип искә ала КФХ башлыгы.
Шул ук вакытта, АКШка сәфәр вакытында, Татарстан фермеры очраклы рәвештә Америка президенты кече Джордж Буш белән таныша.
– Мин һәм тагын берничә Россия делегациясе әгъзасы Бушның сайлаучылар белән очрашуына барган идек. Кемдер аңа, монда руслар да бар, дип әйткән. Ул безнең янга килеп, ничек кабул итүләрен сорады, аның белән демократия турында сөйләшеп алдык, – дип елмая Минталип Исмәгыйль улы.
Икенче көнне Америка газеталарында кече Бушның Россия фермеры Миңнеханов белән сөйләшкән фотосы чыга.
Бүлеп бирелгән җирдә Татарстан фермеры бөртеклеләр һәм бәрәңге үстерә башлый. Әлбәттә, авырлыклар да була. Мәсәлән, икмәк комбинаты җирле фермердан ашлык кабул итәргә теләми, аны Самара һәм Оренбург өлкәләреннән алып кайта. Уңышны сакларга урын булмый.
Миңнехановлар бирешми. Эшләп тапкан һәр тиенне технопаркны киңәйтүгә кертәләр, тракторлар, авыл хуҗалыгы машиналары сатып алалар. Хуҗалыкта бәрәңге казый торган техника, бәрәңге җыю комбайны да барлыкка килә.
«Акчаны югалттык, әмма үзебезнекен яклап калдык»
Бүгенге көндә Миңнеханов КФХ – фермер хуҗалыгы, аның рентабельлеге 35 проценттан артып китә. 340 гектар җирдә бөртекле культуралар, яшелчәләр үстерелә, 85 гектарда бәрәңге үстерелә. Хуҗалыкта ел әйләнәсе продукцияне саклау өчен заманча комплекс бар: 5 мең тоннага якын сыйдырышлы бәрәңге саклагычы, 3 ашлык склады. Узган ел сәгатенә 30 тонна ашлык чистарту-киптерү комплексы төзелде, 2000 тоннага кадәр сыйдырышлы универсаль яшелчә саклагыч төзелә башлады.
Минталип Миңнеханов исәпләвенчә, бу елларда җитештерүгә 200 миллион сумга якын акча тотылган.
Чыгымнарның тагын берсе – Минталип Миңнеханов 2005 елда ук шөгыльләнә башлаган мелиорация. Ул аңа акча кызганмый. Хуҗалыкның кырларында 60 гектар су сибәргә сәләтле заманча барабан һәм түгәрәк су сибү машиналары урнаштырылган. Нәтиҗәдә, узган корылык елында КФХда 1 гектардан уңыш: 40 центнер ашлык, 350 центнер бәрәңге, 600 центнер чөгендер һәм 820 центнер кишер тәшкил иткән.
– 2010 елда, корылык көчле булганда, без су сибү мәйданнарында бик яхшы бәрәңге уңышы ала алдык. Тулаем 1,1 мең тоннадан артык тәшкил итә. Район һәм Чаллы җитәкчелеге вәкилләре безгә килеп: «Зинһар, бәрәңге һәм башка яшелчәләрне читкә сатмагыз, үзебезнекеләргә ярдәм итегез», – дип сорадылар. Без шулай эшләдек. Әлбәттә, акчада югалттык, үзебезнекеләргә ярдәм иттек.
Күп еллар инде Миңнеханов КФХ Чаллы мәктәпләре һәм балалар бакчаларын яшелчәләр белән төп тәэмин итүчеләрнең берсе булып тора. Минталип Миңнеханов даими рәвештә тиешле тендерларда җиңү яулый. Аның өчен бу – принципиаль: ул үсеп килүче буын өчен үзен җаваплы хис итә һәм балаларның экологик чиста ризык ашавын тели. Фермер артык яшелчәләрне республика шәһәрләрендә һәм башка шәһәрләрдә сәүдә челтәрләре аша сата. Аның бәрәңгесен Россиянең кайбер төбәкләрендә, Казахстанда саталар, хәзер Төрекмәнстанга һәм Үзбәкстанга җиткерү мөмкинлеге карала. Гомумән, гаилә бизнесы киңәя һәм үсә.
КФХда барлыгы 10 кеше эшли. Алар, хуҗалык башлыгы кебек үк, эшкә булган. Һәм Минталип Миңнеханов аларга туганнары кебек карый: эшчеләр өчен барлык уңайлыклары булган 3 йорт төзегән. Алар моңа лаеклы, ди ул.
Авыл гаиләләр булганда яши
Гаилә әгъзаларына килгәндә, фермер хуҗалыгында Миңнехановларның 3 буыны эшли: Минталипның хатыны Рәмзия барысын да ашату өчен җаваплы, улы Рәмис – икътисадчы һәм яшелчә үстерүче, кызы Лилия – баш бухгалтер. КФУны тәмамлаган оныгы Әдилә юридик мәсьәләләр белән шөгыльләнә. Оныгы Айдар, мәктәп укучысы булганда ук, урып-җыю һәм чәчү эшләрендә катнаша. Хәзер Казан аграр университетының магистратурасында укуын яхшы билгеләргә тәмамлый, укудан буш вакытын кырларда үткәрә.
Минталип Исмәгыйль улы КФХда аның оныкларының балалары – фермерларның дүртенче буыны да эшләячәк дип өметләнә. Ул нәкъ менә шундый бердәм гаилә династияләре артында АПКның һәм тулаем авылның киләчәге барлыгына ышана. Чөнки авыл хуҗалыгында дипломлы белгеч булу гына җитми, җирне яратырга, аны тоярга, аның хуҗасы булырга кирәк. Институтта моны өйрәтеп булмый, аны буыннан-буынга гына тапшырырга мөмкин.
«Республика Татарстан»нан Фәридә Якушева язмасы тәрҗемә ителде