Διλήμματα

H εφημερίδα «Le Monde» έχει μια μηνιαία στήλη με αντικείμενο τα ηθικά μας διλήμματα, που υπογράφεται από τη Βαλεντίν Φορ, δημοσιογράφο και συγγραφέα ενός βιβλίου για τη γυναικεία βία. Το χθεσινό της δίλημμα ήταν το εξής: είναι ηθικά επιτρεπτό να κάνουμε διακοπές στα ελληνικά νησιά, όπου τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν χάσει τη ζωή τους χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες;

Τώρα, δώστε τόπο στην πατριωτική οργή, αφήστε στην άκρη τη συζήτηση για το ποια ανθελληνικά κέντρα μπορεί να πληρώνουν τη συγκεκριμένη δημοσιογράφο, ξεχάστε ακόμη και το ότι αναφέρεται στην Ελλάδα, και δείτε το ζήτημα που θέτει. Τι γίνεται όταν συναντιούνται οι δύο ομάδες στις οποίες χωρίζει τον κόσμο ο πολωνοβρετανός φιλόσοφος Ζίγκουντ Μπάουμαν (1925-2017), οι «πλάνητες», που έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για ανθρωπιστικούς, οικονομικούς ή περιβαλλοντικούς λόγους, και οι «τουρίστες», που μετακινούνται από επιλογή; Η συνάντηση αυτή μπορεί να είναι χαρούμενη, όπως εκείνη η σκηνή του περασμένου Σεπτεμβρίου στη Λαμπεντούζα, όπου μετανάστες από την Γκάμπια, τη Λιβερία και τη Νιγηρία χόρευαν με τουρίστες υπό τους ήχους της ρέγκε. Μπορεί να είναι και μακάβρια, όπως η πρόσκρουση μιας γαλλίδας τουρίστριας σε ένα κρανίο όταν βούτηξε το περασμένο καλοκαίρι σε ένα νησί της Μεσογείου.

Ιδιοκτήτης ενός σπιτιού στην Πάτμο, ο γάλλος συγγραφέας Εμανουέλ Καρέρ γράφει στο βιβλίο του «Yoga» (2020) ότι ντρέπεται να αποτελεί μέρος των χαρωπών ανθρώπων αυτού του κόσμου, που φορούν λευκό λινό πουκάμισο με προσεγμένη τσάκιση και επιλέγουν παραλία ανάλογα με την ταβέρνα και τον αέρα, ενώ την ίδια στιγμή στη γειτονική Λέρο ζουν μετανάστες σε αποτρόπαιες συνθήκες. Για να εξιλεωθεί, και να ξαναβρεί την πνευματική του υγεία, οργάνωσε ατελιέ γραφής στη Λέρο με τη συμμετοχή αυτών των απελπισμένων ανθρώπων. Αποτελεί όμως αυτό λύση; ‘Η μήπως θα βοηθηθούν οι πρόσφυγες αν οι τουρίστες κηρύξουν «απεργία» στη Μεσόγειο, όπως είχε προτείνει στο παρελθόν ο ανθρωπολόγος Μισέλ Αζιέ;

Κι όμως, η γειτνίαση με ανθρώπους σε απόγνωση μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα που δεν εξαντλούνται στη δυσφορία ή τη ματαιότητα. Ο τουρίστας, λέει ο γάλλος κοινωνιολόγος Ζαν-Ντινιέ Ουρμπέν, συμμετέχει, σχεδόν άθελά του, σε μια μορφή ανταλλαγής. Μετακινούμενος, ανοίγεται φευγαλέα στον άλλο. «Νομίζουμε ότι θα κάνουμε ένα ταξίδι, αλλά διαπιστώνουμε ότι το ταξίδι είναι εκείνο που μας κάνει, ή μας ξεκάνει», έγραφε το 1963 ο ελβετός ταξιδευτής Νικολά Μπουβιέ στο βιβλίο του «Η χρήση του κόσμου». Οσο περνάει ο καιρός, και οι τόποι που γνωρίζουμε αλλάζουν, εξαφανίζονται κάτω από τις ορδές των τουριστών, καίγονται, πλημμυρίζουν ή παθαίνουν άλλες βλάβες από την κλιματική αλλαγή, τόσο περισσότερο τα ταξίδια θα μας ξεκάνουν.

Οποιος δεν προβληματίζεται για όλα αυτά, λέει ο φιλόσοφος Γκιγιόμ Λε Μπλαν, πάσχει από μια μορφή ηθικής τύφλωσης.