Максім і Клава. Проста курортны раман?
Шаноўны Ўладзімер, нядаўна я была на літаратурнай вечарыне, дзе зайшла размова пра ўжо блізкае 120-годзьдзе з дня нараджэньня Максіма Багдановіча. Напэўна, ня толькі мяне вы зьдзівілі тады натхнёнымі словамі пра нейкую Клаву, зь якой у паэта была кароткая сувязь падчас лекаваньня ад сухотаў у Крыме. Як вядома, гэтая жанчына досыць лёгкіх паводзін не пакінула ў жыцьці й творчасьці Максіма аніякага прыкметнага сьледу. Вы што, вырашылі стварыць да юбілею прыгожы, але, як выглядае, сумнеўны міт?
Вераніка
Дарагая Вераніка, пачну з таго, што, на маю думку, любая жанчына можа дапамагчы мужчыну ў спасьціжэньні самога сябе, можа падараваць дотык да Вечнасьці, глыток з келіха неўміручасьці. Прычым гэта зусім не заўсёды залежыць ад таго, колькі часу мужчына быў з жанчынаю, — усё жыцьцё ці адну ноч.
Багдановіч быў з Клаваю Салтыковай цэлы летні крымскі месяц 1915 году...
Вы мяркуеце, што ў Максімавай біяграфіі яна не адыграла ніякае ролі. А як тады расцэньваць прысьвечаны ёй вядомы расейскамоўны верш паэта?
Забудется многое, Клава,
Но буду я помнить всегда,
Как в сердце шипела отрава
Любви, и тоски, и стыда...
Згодны, душа чытача не трымціць і не замірае. Перад намі ня ўзор высокай паэзіі чыстай красы, да якой імкнуўся наш геній. Але гэтыя, па сутнасьці, альбомныя радкі адназначна ўспрымаюцца як глыбокае, прасякнутае болем прызнаньне тонкай і чулай асобы. Каб знайсьці аргумэнты на карысьць маёй высновы, зазірніце ў камэнтары да першага тому поўнага збору твораў Максіма Багдановіча, дзе зьмешчаны цытаваны верш. Яраслаўскі знаёмы паэта А.Цітоў ва ўспамінах пісаў: "Іншы раз, у хвіліны шчырасьці, Максім Адамавіч дзяліўся са мной сардэчнымі тайнамі. Ён расказаў аб сваім захапленьні жанчынай. Знаходзячыся на поўдні, М.А. сустрэў даму і пакахаў яе, але, на жаль, расказаў ён, гэтае каханьне прынесла яму вялікі смутак, і, магчыма, адбілася на здароўі, яна была замужняя, і яны не маглі зь ёю жыць разам".
Хіба гэта сьведчаньні "непрыкметнага сьледу"?
Няхай, як лічаць некаторыя багдановічазнаўцы, Максім саромеўся таго курортнага захапленьня. А мне ўяўляецца, што ў глыбіні душы хворы на невылечныя тады сухоты паэт мог якраз ганарыцца стасункамі з Клавай, быць удзячны ёй за магчымасьць сьцьвярджацца як мужчына.
Яму было важна (найперш для сябе самога) пакінуць доказы гэтага, занатаваць інтымныя драбніцы. Я ўжо вяду гаворку пра ненадрукаваны дагэтуль тагачасны інтымны дзёньнік Максіма Багдановіча, які не дае спакою сучасным паэтам, драматургам, выдаўцам і журналістам.
Найлепшы камэнтар да спадчыны творцы — ягоны жыцьцяпіс. У нашым выпадку ў камэнтары не хапае істотнай старонкі. Ці не пара нарэшце запоўніць прабел, надрукаваўшы дзёньнік да юбілею яго аўтара?
Думаючы пра гераіню дзёньніка і яе каханка, якому заставалася меней за два гады жыцьця, я чамусьці ўспамінаю словы Поля Валеры: "Разумная жанчына — тая, зь якой мужчына здольны паводзіцца як заўгодна неразважна".
Можаце вінаваціць мяне ў недасьведчанасьці ды іншых грахах, але я перакананы, што дзякуючы таму чэрвеню 1915-га ў гарадку Стары Крым нашае прыгожае пісьменства пабагацела не на адзін цудоўны верш.
Асабіста ж я ўдзячны Клаве за ўласныя радкі, якія абавязкова ўвойдуць у маю новую паэтычную кніжку:
ты выходзіш на ганак
шчасьлівая
з понтам
і з Понтам Эўксінскім
глыбіня сустракаецца
тваіх чорных вачэй
вечар сіні
зусім
ты круціла раман
летась
з князем грузінскім
а цяпер
твой абраньнік
паэт зь Яраслаўлю
Максім
ён чытаў табе вершы
і прагна кахаўся
нібы заўтра зьбіраўся
ў тагасьвецьце пайсьці
ён такі вынаходнік
адважны
няўрымсьлівы вершнік
ён такі...
Божа!
што ён шаптаў табе
ў вушка
ў міжножжа
у водар
дзьвюх прасьцінак
салёных ад поту
і не ...
захлыналася ты
і хацеў адвярнуцца
нечы цёмны партрэт
на зялёнай сьцяне
ён казаў табе потым
тут грэкі любілі
і готы
тут вачыма прахожых
пранікліва скіфы
глядзяць
і пытаюцца моўчкі
адкуль ты і хто ты
і за кожнага зь іх
буду браць цябе я
буду браць як
рабыню
гетэру
наяду
як русалку
з падводнага саду
дай мне яду
каханая
ад самоты...
ты лічыла што ён
не паэт —
вершаплётнік альбомны
з тых
якіх легіёны
і сьвет
іх трымае сабе на забаву
ды ўчора
ён на мове сваёй
прачытаў трыялет
ты зьдзівілася
келіх паўнюткі
здрыгануўся
ў тваёй паўнаватай руцэ
зразумела?
амаль нічагуткі!
лацінскае "цэ"
на рэцэпце ягоным
шматзначна маўчала
сарамлівы партрэт
быў уражаны
мовы чужой таямніцай:
што такое ліхтарня
спакуса
дзяньніца?
што такое пясьняр?
мо — паэт?..
ён прамовіў нядаўна
ў кафейні
употай:
каб нам разам аднойчы
патрапіць у рай
хоць на лета
забудзем
пра нашы сухоты
хоць на лета...
пачула ты: Лета
кане
леташні князь з-пад Цхінвалу
у Лету
што апроч удавіцы
пакіне?
набор пісталетаў?
ты належыш паэту
Вэнэра на мове яго —
Мілавіца
колькі вам засталося
піць херас
з Масандры
і любіцца нагбом
пад сузор’ем Касцы?
колькі вам засталося
на рызыку йсьці
ў той альтанцы
сярод маладых алеандраў?
ты выходзіш на ганак
шчасьлівая
з Понтам Эўксінскім
новы ранак
спаткаўся
і новы санэт
ты кахаеш!
ты ў Вечнасьць
ужо адплываеш
твой каханы — Паэт!