Новости за 16.09.2023

د امریکا مرکزي قومندانۍ یا سینټکام وايي، د کابل د هوايي ډګر په ابي‌ګېټ یې د یو برید له شاهدانو سره چې د ۲۰۲۱ کال د اګست په ۲۶مه نېټه شوی و، د مرکو نوې پړاو پیل کړی دی. د دغه قومندانۍ وياند 'مايکل ټي لاهورن' په يوه اعلاميه کې د جمعې په ورځ وويل چې د دې مرکو د کولو امر د امريکا د دفاع وزارت د مرکزي قومندانۍ د قومندان مايکل اريک کوريلا له‌خوا صادر شوى دی. د اعلاميې پر بنسټ له هغې څېړنو وروسته، چې د اګسټ په مياشت کې ترسره شوې یوه امريکايي سرتېري ټایلر وارګاس اندروې، چې مخکې ورسره مرکه نه وه شوې د... Читать дальше...

د خیبر پښتونخوا کاروباریان د پاکستان له حکومته غوښتنه کوي چې له افغانستان سره ټرانزیټ ته دې کتنه وکړي ځکه چې د دوی په وینا دا مهال د افغان ټرانزیټ تجارت په نامه هغه توکي افغانستان ته صادرېږي چې هلته یې ضرورت نشته. دوی وايي، دا توکي بیرته پاکستان ته اړول کېږي. دا په داسې حال کې ده چې د پاکستان نګران حکومت وايي چې افغان ټرانزیټ ټرېډ او د افغانستان او ایران نه په قاچاقي توګه د سامانونو لېږدولو له وجې د پاکستان اقتصاد ته د اربونو ډالرو تاوان رسېږي.

د ۲۰۲۲ م کال د سپټمبر میاشتې په ۱۷ مه، زرګونو کسانو د مهسا امیني په جنازه کې ګدون وکړ، هغه ۲۳ کلنه نجلۍ چې په مرموز ډول یې د پولیسو توقیف کې ساه ورکړه. له دې پېښې یو کال وروسته، د مهسا امیني د کورنۍ یو خپل چې د هغې د جنازې په مراسمو کې یې ګډون کړی وو، ازادي راډیو ته د جنازې په مراسمو کې د خلکو د غوسې او د امنیتي مامورینو د تاوتریخوالي په تړاو غږېدلی. د مهسا امیني وژنه په ایران کې د پراخو لاریونونو لامل شو چې په کې د امنیتي ځواکونو د تاوتریخوالي له امله له ۵۰۰ زیات کسان ووژل شول.

په افغانستان کې یوه ښوونکي او اروا پوه ذکریا مبرم نادري د ۲۰۰ نجونو لپاره یو ښوونیز پروګرام جوړ کړی دی. هغه وايي چې دغه ښوونيز پروګرام وړيا دى او د ژورناليزم، حقوقو او ارواپوهنې بېلابېلې برخې لري. نادري وویل چې دغه پروګرام یې شاوخوا دوه اوونۍ وړاندې پیل کړی او د ښځینه ښوونکو له لارې په انلاین او حضوري ډول تدریسېږي. نوموړي له ازادي راډیو سره په خبرو کې د دې ښوونیز پروګرام د جوړولو انګېزې په اړه وویل: "د دې پروګرام د جوړولو دوه لاملونه وو؛ یو دا چې د یوه افغان په توګه خپلو هېوادوالو ته خدمت وکړم... Читать дальше...

د ازبکستان ولسمشر شوکت میرضیایف وايي، د افغانستان په شمال کې د قوش تېپې کانال د جوړېدو په اړه منځنۍ اسیا هېوادونه ته وضاحت نه دی ورکړل شوی او دا مسئله د اندېښنې وړ ده. نوموړي په هغه دوه ورځنۍ غونډه کې چې په تاجکستان کې جوړه شوې وه، له ګډون کوونکو هېوادونه غوښتي چې د قوش تېپې کانال د رغنیزو چارو د څېړنې لپاره یوه کاري ډله جوړه کړي. د ازبکستان جمهوري ریاست په خپله رسمي ویبپاڼه لیکلي چې میرضایف په دې ناسته کې ویلي، د قوش تېپې کانال جوړل کولای شي د امو سیند د ډېرو اوبو مسیر بدل کړي او دا چاره کولای شي اغېزمنه وي. Читать дальше...

د د نړیوال مرستندویه پلاوي (The International Assistance Mission)  خیریه موسسه وايي چې د غور ولایت په لعل او سرجنګل ولسوالیو کې یې د دفتر تړل کېدو او د ۱۸ کارکوونکو د نیولو کېدو په لامل نه پوهېږي.

يو شمېر سوداګر وايي، د تورخم دروازې له پرانيستل کېدو سره هم دواړو غاړو ته پر تازه مېوو او سبزۍ بار موټرې ولاړې دي او اجازه نه ورکول کېږي چې تګ راتګ وکړي. که څه هم پرون د طالبانو حکومت خبر ورکړ چې تورخم دروازه د هر ډول تګ راتګ پر وړاندې خلاصه شوې ده، خو اوس یو شمېر افغان سوداګر وايي، باروړونکو موټرو ته لا هم اجازه نه ده ورکړل شوې. دوی وايي چې مسوولانو ورته تخنیکي ستونزې بهانه کړې دي. کومې ويډيوګانې، چې له سیمې څخه ازادي راډيو سره شريکې شوي په‌ کې ليدل کېږي چې د تورخم دروازې هاغاړه سوداګر د اعتراض... Читать дальше...

په پاکستان کې د لادرکه شویو کسانو کورنۍ وایي کلونه تېر شول خو د دوی د خپلوانو په اړه ورته معلومات ورنکړای شول. د خیبر پښتونخوا په سوات ضلع کې د ځینو لادرکه شویو کسانو کورنۍ وایي دغه مسلې ورته ذهني پرېشانۍ جوړې کړي دي. نور تفصیل په تاندې هیلې خپرونه کې:

دا اوونۍ راسره په مشال مرکه کې د بلوچستان د پشين پروفيسر منير احمد کاکړ مېلمه دی. نوموړي د هغې صوبې په تعليم محکمه کې پر بېلا بېلو څوکيو کار کړی دی. ۷۶ کلن کاکړ وايي، په ټولنه کې د مثبت بدلون لپاره تر بل هر څه تعليم مهم دی. د نوموړي دا او نورې خبرې يې په مشال مرکه کې اورېدلی شئ:

د نړیوال مرستندویه ماموریت یا 'آی اې ایم' موسسه وایي چې د طالبانو له مالیې وزارت سره په ارتباط کې شوې او د ملګرو ملتونو او اکار له موسسې سره یې اړیکي نیولي چې د دوی ۱۸ غړي د طالبانو له توقیفه ازاد شي. د نړیوال مرستندویه ماموریت موسسې نن په یوه بیان کې وویل چې دوی ته د خپلو غړیو د نیولو په اړه معلومات نه دی ورکړل شوی. د راپورونو له مخې اوولس افغانان او یو امریکایي ډاکتر چې له 'آی اې ایم' موسسې سره یې کار کاوه یولس ورځې مخکې په غور ولایت کې نیول شوي دي.

د تېر جمهوري نظام د پولیسو د یو افسر نصیر احمد کورنۍ ادعا کوي چې هغه څلور ورځې مخکې له څلورو تنو نورو سره طالب ځواکونو د کابل په کارته نو سیمه کې وژلی دی. په داسې حال کې چې په افغانستان کې د طالبانو حکومت په نړیواله کچه د بشري حقونو په پراخه سرغړونه او د تېر جمهوري نظام د یو شمېر غړو په وژلو، شکنجه کولو او ورکولو تورن دی، تازه د نصیر احمد په نوم د تېر جمهوري نظام د پولیسو د یو افسر کورنۍ ادعا کوي چې هغه څلور ورځې مخکې څلورو تنو نورو سره د کابل په کارته نو سیمه کې د طالبانو له لوري له نیولو او شکنجه کولو وروسته وژل شوى دی. Читать дальше...

د سپینې ماڼۍ د ملي امنیت شورا ویاند وایي، د طالبانو د نړیوال مشروعیت لپاره افغان نجونو او مېرمنو ته د تعلیم ورکولو حق شرط دی. جان کربي پرون امریکا غږ ته وویل چې طالبان د افغانستان د حکومت په توګه په رسمیت نه پېژني او که طالبان په رسمیت پېژندل غواړي باید خپلې ژمنې پر ځای کړي چې په دې ژمنو کې د نجونو او مېرمنو د زده کړو مسئله هم شامله ده. طالبانو تر دوهم ځلي واک ته رسېدو مخکې ویلي وو چې افغان نجونو او مېرمنو ته به د شریعت له مخې ټول حقوق ورکوي، خو کله چې واکمنان شول، له شپږم ټولګي ورپورته یې د... Читать дальше...

نن د ایرانۍ کردۍ ۲۲ کلنې مهسا امیني لومړی تلین دی. په ایران کې سخت امنیتي تدابیر نیول شوي دي. تېره شپه د ایران په مختلفو سیمو کې ځای ځای مظاهرې وشوې او د ښځو د حقونو په خاطر د ایران مشر وغندل شو. د پلازمېنې تهران په ځینو سیمو کې او په لویو ښارونو کې لکه په شمال ختیځ کې په مشهد، په جنوب کې په شیراز کې مظاهره چیان راووتل او شعارونه یې ورکړل چې مرګ په دیکتاتور او ښځه، ژوند، ازادي. پروسږ کال په دې ورځ مهسا امیني وروسته تر دې د تهران په یوه روغتون کې ساه ورکړه چې د پولیسو په توقیف کې کوما ته تللې وه. Читать дальше...

پاکستان د تېلو او ګازو د بیې د بې‌سارې لوړیدو خبر ورکړ. دا په تېرو دوو اوونیو کې دوهم ځل دی چې د تېلو او ګازو بیې په دغه هېواد کې لوړېږي. د پاکستان مالیې وزارت په یوه بیان کې پرون وویل چې د تېلو بیې شپږ ویشت اعشاریه صفر دوه روپۍ زیاتې شوي چې اوس یو لیتر پټرول په درې سوه یو دېرش اعشاریه اته دېرش پلورل کېږي او ډیزل اوولس اعشاریه څلور دېرش فیصده ګرانه شوې چې یو لیټر په درې سوه نهه ویشت اعشاریه اتلس خرڅېږي. پاکستان له لوړ انفلاسیون او د ارزي زېرمو له کمېدو سره مخامخ دی. دې هېواد په جولای کې د... Читать дальше...

د سېپټېمبر د ۱۶مې نېټې په سهار د تورخم دروازه د مساپرو او تجارانو پر مخ یو ځلې بیا پرانېستل شوه. دا لاره د سېپټېمبر په شپږمه په تورخم کې د طالب سرتېرو او پاکستاني ځواکونو ترمنځ د ډزو له تبادلې وروسته تړل شوې وه. د لارې د پرانېستل کېدو وروسته دواړو غاړو ته ولاړ مساپر او همدا رنګه د تجارتي اموالو ګاډي د جلال اباد او پېښور لوري ته واوړېدل. ځینو مساپرو مشال راډیو ته وویل، د لارې په پرانېستل کېدو خوشاله دي. دوی غوښتنه کوله چې دواړه لوري دې خپلې ستونزې پرته له دې چې لارې وتړل شي، حل کوي.

پولیسو د سېپټېمبر پر ۱۴مه له مشال راډیو سره شمېرې شریکې کړې دي چې له مخې یې د کراچۍ په "ختیزه ضلع کې ۱۵۴، په ملیر کې ۹۷، په کورنګۍ کې ۹۰، په مرکزي ضلع کې ۷۵ او په کېماړۍ کې ۵۶" افغانان نیول شوي دي. د پولیسو ارقام ښيي چې پاتې افغانان په درو نورو ضلعو کې ګرفتار شوي دي.

د پاکستان د پلټنو وفاقي ادارې (اېف ای اې) او د پېښور پولیسو د سېپټېمبر پر اوومه د پېښور په چوک یادګار کې د پیسو د ناقانونه کاروبار پر مرکزونو چاپې ووهلې او ګڼ دوکانونه یې وتړل. تر هغې وروسته په چوک یادګار کې د صرافانو زیاتره دوکانونه تړلي دي چې ورسره یې کاروبار خراب شوی دی. ویډیويي رپورټ.

د امریکا متحده‌‌ایالاتو د دفاع وزارت مرکزي قوماندانۍ د کابل په هوايي ډګر کې د ۲۰۲۱ کال د اګست ۲۶مې برید په اړه له ۲۲ امریکايي سرتېرو سره د بیا مرکې امر کړی. د ابي‌ګیټ په پېښه کې د ۱۳ امریکايي عسکرو په ګډون له ۱۷۰ تنو ډېر ملکي افغانان هم ووژل شول. د متحده‌ایالاتو د مرکزي قوماندانۍ قوماندان جنرال ایریک کوریلا وروسته تر دې دا امر کړی چې کېدای شي د دې برید د څېړنې پر مهال ځینې لومړني معلومات بابیزه ګڼل شوي وي. اسوشېټېډپرېس د کوریلا له قوله لیکي، له زیاتو هغو سرتېرو سره دې مرکه وشي چې په دې پېښه ټپیان شوي وو. Читать дальше...

د تاجکستان ولسمشر امام علي رحمان په افغانستان کې ترهګرو ډلو ته اندېښنه ښکاره کړه. رحمان پرون په پلازمېنې دوشنبې کې د منځنۍ اسیا د پنځو هېوادونو د مشرانو په غونډه وویل چې داعش خراسان څانګې او انصارالله ډلې ګواښ رامنځته کړی دی. په دې دوه ورځنۍ سرمشریزه کې چې پرون پای ته ورسېده، د کوربه هېواد تاجکستان ترڅنګ د ازبکستان، ترکمنستان، قرغزستان او قزاقستان مشرانو برخه واخیسته او د اذربایجان ولسمشر الهام علییف دې غونډې ته د مشر مېلمه په توګه وربلل شوی و. تاجکستان د سپټمبر په شپږمه ویلي وو چې د انصارالله... Читать дальше...

د نړیوال مرستندویه ماموریت یا 'آی اې ایم' موسسه وایي، د خپلو زنداني شویو کارکوونکو په اړه هېڅ راز اطلاعات نه لري. دې موسسې پرون وویل چې د سپټمبر په درېیمه او دیارلسمه یې اتلس تنه کارکوونکي طالبانو په غور کې نیولي او کابل ته یې انتقال کړې دي. په نیول شویو کسانو کې یو امریکایي ډاکتر دی. د نړیوال مرستندویه ماموریت موسسه وایي، نه د خپلو نیول شویو کسانو له برخلیکه خبره ده او نه هم په دې پوهېږي چې دا کسان ولې نیول شوي دي. په غور کې د طالبانو د اطلاعات او کلتور رییس مولوي عبدالحی زعیم ویلي چې د... Читать дальше...

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي او د افغانستان لپاره د امریکا د متحد ایالتونو ځانګړي استازي ټوماس وېسټ پر یو شمېر موضوعاتو خبرې کړي دي. کرزي په خپله ایکسپاڼه کې پرون ولیکل چې د یوه ویډیو کنفرانس له لارې یې د افغانستان پر اقتصادي وضعیت، د نجونو او ښځو د کار او زده کړو او له بزګرانو سره د مرستو په اړه خبرې وکړې. وېسټ د دې غونډې په اړه تر اوسه څه نه دي ویلي. خو کرزی وایي چې د خبرو پر مهال یې د دایمي سولې او د افغانانو ترمنځ پر تفاهم ټینګار وکړ.

د بریتانیا حکومت د جمعې په ورځ د روسیې واګنر وسله‌واله ډله د ترهګرو سازمانو په لېست کې شامله کړه. د امریکا متحد ایالتونو دا ډله د کال په پيل کې د یوه جنایي سازمان په توګه معرفي کړې وه. روسي چارواکو تېره میاشت وویل چې د واګنر موسس او مشر یوګني پریګوژین د الوتکې د یوې مرموزې پېښې په ترڅ کې مړ شو. وروسته تر دې چې د جون په اخره کې پریګوژین د روسیې د جګپوړیو پوځي چارواکو پر ضد د پاڅون مشري وکړه د روسیې د ولسمشر ولادیمیر پوتین په ۲۳کلنې واکمنۍ کې یې تر بل هر وخت سخت ګواښ رامنځته کړ؛ همهغه و چې دا ډله بېلاروس ته ولېږدېده. Читать дальше...

د راپورونو له مخې په روسیه کې د متحد ایالتونو سفیرې لین ټریسي د وال‌سټریت ژورنال له خبریال ایوان ګیرشکوویچ سره ولیدل. ګیرشکوویچ د مارچ په میاشت کې د جاسوسي په تور ونیول شو، دی دا تور ردوي. په مسکو کې د امریکا سفارت پرون په خواله رسنیو کې وویل چې د ګیرشکوویچ صحت ښه دی او له خبرونو ځان خبروي. سفارت د ګیرشکوویچ د سمدستي خوشې کېدو غوښتنه وکړه. روسیې د شواهدو له وړاندې کولو پرته ادعا کړې ده چې ګرشکوویچ هڅه کوله چې د یکاترینبرګ د سفر پر مهال پوځي رازونه ترلاسه کړي. وال‌سټریت ژورنال دا ادعا رد کړې ده.

د امریکا متحد ایالتونو په ایران نوي بندیزونه لګولي دي. د امریکا د بهرنیو چارو وزارت په دې اړه په یوه بیان کې ویلي چې له بریتانیا، اسټرالیا، کاناډا او یو شمېر نورو متحدانو سره یې خبرې کړي چې دوی هم پر ایران بندیزونه ولګوي. د امریکا له متحد ایالتونو سره په دې بندیزونو کې چې پر ایران یې تازه لګولي دي، بریتانیا هم مله شوه. دا بندیزونه د مهسا امیني تر لومړي تلین مخکې لګېدلي دي. مهسا امیني هغه کردۍ ایرانۍ ده چې د ایراني پولیسو د توقف پر مهال کال مخکې ووژل شوه. ۲۲ کلنه امیني د سپټمبر په شپاړسمه... Читать дальше...

د امریکا متحدایالتونو یوځل بیا په افغانستان کې د ټولشموله حکومت غوښتنه وکړه. د امریکا متحدایالتونو په افغانستان کې پر ټولشموله حکومت ټینګار کړی دی. د افغانستان لپاره د امریکا سفارت چې له قطر څخه فعالیت کوي، د جمعې په ورځ د ډیموکراسۍ د نړیوالې ورځې په مناسبت دا خبره وکړه چې په افغانستان کې باید حکومت د خلکو استازیتوب وکړي. د امریکا د سفارت په پیغام کې چې په خپله ایسکپاڼه کې یې خپور کړی راغلي چې د ټولشموله حکومت رامنځته کېدل د دې سبب کېږي چې د هر افغان غږ واورېدل شي. تر دې مخکې د افغانستان... Читать дальше...